چالش های مدیریت دیجیتال در عصر ارتباطات

اختصاصی از فایل هلپ چالش های مدیریت دیجیتال در عصر ارتباطات دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 15

چالش های مدیریت دیجیتال در عصر ارتباطات

پیشگفتار - تا همین گذشته نه چندان دور ، مثلا تا دهه پیش بسیاری از اصول و مبانی مدیریت همچنان پایدار و پابرجا بود و تنها رویکردها وشرایط بود که تفاوتهایی در مکاتب مدیریتی ایجاد می نمود. ولی امروزه در عصر دیجیتال چالشهای تند و تازه ای پیش روی مدیران قرار دارد.چالشهایی که ویژگیهای عصر جدید هستند. جهانی شدن ، فن آوری اطلاعات و سرعت تحولات برخی از این چالشها هستند. اما به نظر میرسد که حاد ترین و بی رحم ترین دست اندازی که گریبان مدیران را گرفته است تغییر تعاریف اصولی باشد. تعاریفی که سالهای سال مبنای عمل و ارزیابی بوده اند.امروزه تعریف دانش ، ثروت ، و ارزشهای اجتماعی دگرگون شده اند. مدیران سازمانها چگونه با این چالشها برخورد می کنند ؟در این مقاله به بررسی چالشهای فرا روی سازمان ها و مدیران در فرآیند دیجیتالی شدن می پردازیم.

مقدمه : می توان دردسر های مدیریت در دهه جاری و پیش رو را به دو بخش تقسیم نمود:نخست : آندسته از مشکلاتی که بی ثباتی ها و سرعت تحولات تحمیل می کنند.دوم : آندسته از مشکلاتی که چارچوب های فکری و دستگاههای ارزشی را متزلزل می سازند.رابطه پیچیده ای میان درد و درمان در مدیریت عصر حاضر برقرار است. به گونه ای که اثرات جانبی (Side effect)  برخی از درمانها به اندازه خود دردها نیازمند توجه هستند. و بسیاری از راهکارها (Solutions)  اثرات جانبی وخیمی دارند که خود نیازمند طرح و برنامه ای برای بهبود است. و همه این برنامه ریزی ها در شرایط بی ثبات و غیر قابل پیش بینی با قاطعیت اندک رخ میدهند.در این چکیده قصد آن را داریم تا پاره ای از عمومی ترین و رایج ترین چالشهای فراروی مدیریت عصر حاضر را بررسی کنیم. چالشهایی که تقریبا همه مدیران به نوعی تجربه ای از رویارویی با آن را دارند. و سپس در انتها مدیران را از حیث نحوه پاسخ به فن آوری اطلاعات و بویژه فن آوری اطلاعات دسته بندی می کنیم و صفات هریک را بر می شماریم.از آنجا که گسترش فن آوری اطلاعات و ارتباطات و در پی آن مدیریت دیجیتالی سازمان ، خود مقوله ای جدید است لذا سوابق تحقیق در این امور محدود به دهه اخیر می باشد. در کشور ما ایران نیز چند سالی است که سازمانها با دو رویکرد کلی به سمت مدیریت دیجیتالی کشیده شده اند. نخست : برای رهایی از حجم بالای پردازشهای بروکراتیک سازمانیدوم : برای تظاهر به نوگرایی و مدرن بودن .که متاسفانه رویکرد دوم غالب است. این در حالی است که سازمان های قدیمی تر با ساختار کلاسیک به تازگی با رقیب تازه ای روبرو شده اند : سازمانهای مجازی و دیجیتالی. از سوی دیگر مرزها در نوردیده شده اند و تجارت و بازاریابی جهانی(Global Marketing)  ، همه کسب و کارهای محلی (Local Business) را در برابر رقبای جهانی قرار داده است.این شرایط که به کلی بیسابقه است ، تعاریف پایه را نیز دستخوش دگرگونی کرده است.  

شرح :عمده ترین چالشهای مدیریت دیجیتال در سالهای گذشته و پیش رو عبارتند از :1-      امنیت2-      ثبات3-      روابط انسانی4-      سرعت تحولات5-      تغییر اصول و تعارف پایه مدیریتکه به شرح مختصری پیرامون هریک از موارد بالا و بررسی اثرات جانبی برنامه های اصلاحی می پردازیم که برای آنها تدارک دیده شده است.   1- امنیت (Security)  امنیت اطلاعات و حفاظت از اسرار سازمانی همواره ذهن مدیران را مشغول خود ساخته است. ساخت صندوقهای ایمنی و مکانیزمهای حفاظتی برای نگهداری از اسناد کاغذی ، خود صنعتی گسترده را پدید آورده است. مراقبت از اسناد کاغذی چندان مشکل نیست. اما هرچه این امنیت را بالاتر ببریم هزینه و زمان دسترسی (Access Time) را افزایش داده ایم. اما با پیدایش رایانه ها و ظهور نوع تازه ای از سند بنام سند دیجیتال کار ویرایش و دسترسی ، صدور و انتقال اسناد ساده و مکانیزه گردید . همزمان با این دگرگونیها نوع تازه ای از تخلفات نیز مشاهده گردید و مساله امنیت اسناد دیجیتالی مطرح شد. همچنین مشکلات اعتبار سنجی (Authentication) و امضای دیجیتال (Digital Sign) خود مقوله ای شد که مدیران را

مفاسد اجتماعی در عصر بعثت

اختصاصی از فایل هلپ مفاسد اجتماعی در عصر بعثت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 23

مقدمه

هدف و ضرورتهای این تحقیق :

انسان موجودی است که برای رسیدن به سعادت و خوشبختی نیازمند الگو و اسوه نیکو می باشد که بتواند با پیروی از او عقل و فطرت خود را شکوفا کند و زمینه خوشبختی خویش را فراهم سازد . برای رفع این نیاز حیاتی ، خدواند متعال رسول (ص) خود را به عنوان اسوه حسنه معرفی می کند.

"لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِِِ الله اُسوۀ حَسنةُ لِِِِِِِِِِِِِمَن کانَ یَرجو الله و الیَومَ الاخِرَ وَ ذََََََََََََََََََََََََََََََکَر الله کَثیراُ"

(مسلما برای شما در زندگی رسول خدا(ص) سرمشق نیکویی بود ، برای انها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند) .

پیامبر اعظم الشان اسلام (ص) در این ایه به عنوان اسوه حسنه به طور ؟؟؟؟؟ متلقع و در همه ی زندگی معرفی شده است . بر این اساس مسلمانان موظف هستند که تمام ابعاد شخصیت ان حضرت (ص) را مورد تحقیق قرار دهند تا مقدمه پیروی از ایشان برای انان فراهم اید.

از عرصه های باید شیوه و سریه رسول خدا (ص) مورد تحقیق قرار گیرد شیوه مبارزه ان حضرت (ص) با مفاسد اجتماعی است زیرا:

راه صحیح با مفاسد اجتماعی بهترین عامل در جلوگیری در توسعه و گسترش ان است . اگهی و معرفت نسبت به شیوه مبارزه رسول اکرم (ص) با مفاسد اجتماعی می تواند راه صحیح مبارزه در این میدان را به مسلمانان نشان دهد و انان را افراط و تفریط که از جمله عوامل گسترش فساد است مصون بدارد.

نکته ی دیگری که ضرورت این تلاش معرفتی را اشکار می سازد این است که : بعد از مدتها انتظار و ان همه تلاش و مجاهدت و شهادت عالمان و مبارزان راه دین، حکومتی بر اساس قران و عترت تشکیل شده است طبیعی است که دشمنان اسلام با ترویج مفاسد بر اساس نقش های حساب شده تلاش می کنند که زمینه عدم موفقیت و نابودی حکومت اسلامی را فراهم سازد . بیان دقیق و صحیح شیوه مبارزه پیامبر(ص) با مفاسد اجتماعی در این موقعیت احساس زمینه ساز عمل صحیح در دفاع از انقلاب اسلامی می باشد.

مفاسد اجتماعی در عصر بعثت:

ترسیم کلی قران و روایات از عصر بعثت :

قران کریم عصر بعثت را عصر گمراهی مبین و اشکار معرفی می کند ودر ایات گوناگون این زلالت را تدبین می نماید .

گمراهی اشکار مردم ان عصر در بینش ، رفتار ، قضاوت در ارتباط با همدیگر و.... ظهور داشته است که همگی اینها را قران با وصف جاهلیت توصیف نموده است.

در روایات(مانند ایات قران )وضعیت زندگی مردم حجاز قبل از بعثت در همه ابعاد مورد بررسی قرار گرفته است و نکنته محوری این وضعیت بودن مردم در جاهلیت مطلق می باشد.

جلوه های برجسته مفاسد اجتماعی در عصر بعثت :

از ایات نورانی قران کریم استفاده می شود که مفاسد اجتماعی در عصر بعثت بصورت گسترده و فرا گیر در جامعه ان روز ظهور داشته است .

جلوه های بر جسته مفاسد اجتماعی در عصر بعثت و زمینه های مختلف عبارتند از:

زنا ، میگساری ، دزدی ، قمار ، رفتار تحقیر امیز و ظلمانه با زن ، بی حجابی و چشم چراغی ، اختلاف و تفرقه ، غیبت ، تهمت ، دروغ ، ثروت اندوزی از راههای نا مشروع ، اسراف ، قضاوتهای ظالمانه و استبداد سیاسی ، خرافات و اوهام ، بی اعتنایی به فقرا و محرومین و...

ریشه های جاهلیت در عصر بعثت :

مفاسد اجتماعی معلول عواملی است که منشاء،فساد اجتماعی و فردی هستند ؛یبان دیگر ریشه های مفاسد اجتماعی فضائی را بوجود می اورند که انسان بطور طبیعی گرایش به فساد و تباهی پیدا می کند.

با یک نگاه دقیق سر چشمه مفاسد اجتماعی را می توان در یکی از عوامل زیر جستجو نمود.انحرافات دینی و اعتقادی ،جهل و ؟ ؟ و تقلید از نیاکان.

هفت مکتب فکری و دینی در عصر بعثت وجود داشته است که مکتب فکری مشرکین حجاز از همه ان مکاتب حضور بیشتر و پایگاه وسیع تری داشته است.البته از مکتب فکری ؟؟ ان زمان هم نباید غافل شد بعد از یهود مسیحیت حضور فکری بیشتر داشته است.

مکاتب فکری و دینی (حنیف،مجوس،صائبین،دهریون)در حجاز ان روزگار از طرفداران بسیار کمی بهره می برده اند.

جهل و بیسوادی از ریشه های موثر مفاسد اجتماعی بعثت بیشمار می اید،استفاده نکردن از عقل و خرد و نداشتن اگاهی و معلومات در زمینه های گوناگون از مهم ترین عوامل فساد بشری است.

فرهنگ غلط تقلید از نیاکان جاهل از جمله ریشه های مفاسد اجتماعی است که حاکم بر زندگی اجتماعی و فردی روزگار بعثت بوده است.

مبارزه با مفاسد اجتماعی را باید از ریشه های ان شروع نمود تا به سرانجام برسد.

"عوامل تاثیر گذار در انتخاب شیوه مبارزه"

دو عامل مهم و اساسی در گزینش شیوه مبارزه دخالت دارند که عبارتند از :

1.هدف از مبارزه 2. عنصر زمان و مکان

هدف رسول اکرم از مبارزه با مفاسد اجتماعی:قران کریم در مود هدف ان حضرت،از مبارزه با پلیدی ها و مفاسد ،مطالب فراوانی داد که از جمع بندی ان ها

تحقیق و بررسی در مورد بخش هشتم عصر ابوالعمالی

اختصاصی از فایل هلپ تحقیق و بررسی در مورد بخش هشتم عصر ابوالعمالی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 5

بخش هشتم عصر ابوالعمالی

در آمدی بر عصر ابوالمعالی دوره ی کمال فنی نثر فارسی

نکته های مهم:

- پیش از عصر بیهقی وابوالمعالی زبان فارسی گستره های ماورای جیحون تا آن سوی عراق عجم و منطقه جبال و دیلمان و ... را در بر گرفته بود .

- به دلیل وجودامکانات فرهنگی متنوع و زبانهای محلی متفاوت دراین سرزمین ها و استیلای بی چون و چرای زبان عربی در قرون گذشته زبان فارسی دستخوش تحولی چشمگیر شد و از سادگی و سلامت خوددور شد .

- عصر ابوالمعالی ازدهه های نخستین سده ی ششم تا میانه ی سده ی هشتم هجری عموما ادامه داشت .

- در عصر المعالی بیشتر به الفاظ وصورت توجه شد و از تاکید بر معنا بازماند .

- دراین عصر علاوه بر کمال فنی نثر تنوع دامنه ی نوشته ها و موضوعات کتب و رسال در خور یادآوری است .

- در میان کتب این دوره آثاری نیز به زبان ساده و روشن تالیف شده است که در آن ها معنا بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. مانند کلیله و دمنه و گلستان سعدی.

پاسخ خود آزمایی های نمونه صفحه 122

1-                      رساله های یزدان شناخت و تمهیدات

2-   سبک نگارش او ساده و بی تکلف و روان است و در عین حال به آیات قرآنی و اشعار پارسی وتازی بسیار استشهاد شده است.

3-                      بیش تر از تفکر ایرانی وحکمت خسروانی مایه می گرفت .

4-   محمد بن منور این کتاب سه باب دارد و موضوع آن بیان حالات سرگذشت و سخنان شیخ ابوسعید ابی الخیر است .

5-   این کتاب با نثری شیوا ودر عین حال استوار و دلکش نگاشته شده است و زبان محاوره ای عامه هم در این کتاب تا اندازه ای لحاظ شده است . این کتاب در واقع بهترین نمونه ی نثر داستانی فارسی است.

پاسخ خود آزمایی های نمونه صفحه 129

1)   ظهیری سمرقندی، اصل این اثر از هند به ایران آمده است و مولف آن، سندباد، حکیم هندی است.

2)                      سادگی و نزدیکی ان با زبان عامه است.

3)                      روض الجنان یا روح الجنان تألیف شیخ ابوالفتوح رازی

4)   این کتاب از جمله ی کهن ترین و استوار ترین کتاب هایی است که در زمینه ی علم بلاغت نوشته شده است.

5)   موضوع این کتاب تمثیل ها و داستان هایی است که از زبان حیوانات به ویژه دو شغال به نام های «کلیله» و «دمنه» نقل می شود.

نثر کنتاب از لحاظ استواری انشا و ترکیب عبارات و داشتن اسلوب عالی و آراستگی و پیراستگی زبان و مفردات کم نظیر است. در این کتاب سجع و موازنه و اشعار و امثال فارسی . عربی و آیات و احادیث به کار رفته است.

پاسخ خود آزمایی های نمونه ی بخش هشتم صفحه 130

1) عیاران جوان مردانی بود که صفات مردانگی و مردم نوازی و راست گویی را در فرهنگ ناحیه ی خود ترویج می کرده اند.

عیاران طبقه ای از طبقات اجتماعی ایران را تشکیل می دادند. این گروه از مردم عادی چابک و هوشیار تشکیل می شدند که آداب و رسوم خاصی داشتند. عیاران مردمی جنگ جو، شجاع و ضعیف نوار بودند. یعقوب لیث صفاری از همین گروه بود و به یاری عیاران، سلسله ی صفاری را تأسیس کرد. عیاران راز نگهدار، یاور درماندگان، امانت دار، وفادار به عهد و ... بودند.

2) این کتاب شامل دو بخش است: بخش اول در فن عروض و بخش دوم در علم قافیه و نقد شعر. این کتاب پر آوازه ترین و برجسته ترین کتاب است که در طول تاریخ حیات ادبی در قلمرو ادبی فارسی تألیف یافته است و تا روزگار ما هم حاکمیت و نفوذ خود را از دست نداده است.

3) اصل کتاب به زبان طبری(گویش مازندران قدیم) نوشته شده و مرزبان بن رستم تألیف کرده است.

4) نام دیگر این کتاب مجمع النوادر و موضوع آن درباره ی دبیران، شاعران و منجمان و طبیبان است. وی در ابتدای هر یک از مقالات خویش، فصلی در اهمیت آن دانش آورده و آ ن گاه به ذکر حکایاتی از پیشینیان پرداخته است.

5) موضوع آن مباحثی از علم معانی و بیان و صنایع فلزی و معنوی کلام است.

6) سعدی از تمام شیوه ها و شگردهای نویسندگی فارسی استفاده کرده است که عبارتند اند از: پرداخت زیبا، فشرده نویسی، بهره وری از شعر، تمثیل و حکایت، تنوع معنایی، رنگارنگی الفاظ، دریافت های تیزبینانه از مسائل مهم اجتماعی و اخلاقی و سرانجام، ریختن همه ی این ها در ظرفی آراسته و پرداخته، او با این اوصاف، ترکیب تازه ای در نویسندگی فارسی پدید آورد. از گلستان هم رایحه ی نثر مسجع خواجه عبدالله و

دانلود پروژه آموزش و پرورش در عصر اطلاعات و ارتباطات 13 ص

اختصاصی از فایل هلپ دانلود پروژه آموزش و پرورش در عصر اطلاعات و ارتباطات 13 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 20

چکیده :

امروزه ، فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظام های آموزشی پیشرفته حرف اول را می‌زنند ، اما پایه و اساس این حرف ها بر یافته های علمی به ویژه ، یافته های علوم تربیتی ، روان شناسی رشد ، دانش و هنر آموزش مبتنی است .

بنابراین نباید فراموش کنیم هر کجا که می خواهیم از فناوری های گوناگون در آموزش استفاده کنیم ، دانش و هنر آموزش مقدم بر فناوری است . در حقیقت فناوری آموزش باید در خدمت آموزش باشد نه به عکس ، در عین حال یادآوری این نکته ضروری است که بدون فناوری های اطلاعاتی و ارتباط به روز ، تغییر و تحول اساسی در شیوه ها ، نگرش ها و مهارت های آموزشی مناسب با عصردانایی رخ نخواهد داد . بنابراین ، تاثیر متقابل یافته های علمی بر فناوری و قابلیت ها و توانایی های فناوری در به کار گیری یافته های علمی انکار ناپذیر است . و فناوری های اطلاعات و ارتباطات با علم تعلیم و تربیت در آموزش های مبتنی بر خود - رهبری ، تفکر انتقادی و پرورش خرد ورزی همسویی و سازگاری بیشتری دارند .

مقدمه :

کاربرد فناوریهای جدید اطلاعات و ارتباطات ، تغییرات شگفت انگیزی در فرآورده های و فعالیت های کار و زندگی مردم به وجود آورده است فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی به سرعت ساختار اجتماعی و شیوه های زندگی مردم را در جهان تغییر می‌دهند و برای ایجاد «جامعه اطلاعاتی » که در آن تولید دانش ، علمی هدف است ، رو به گسترش اند .

اگر در هر دوره از تاریخ بشری قدرت و برتری را به یکی از ویژگیهای خاص آن دوره تعبیر کنیم . ویژگی خاص عصر اطلاعات که آن را از سایر دوره های متمایز می‌سازد ، تولید و عرضه اطلاعات است . بنابراین ملاک قدرت و برتری کشور ها میزان تولید اطلاعات و سهولت دسترسی سریع و گسترده افراد به اطلاعات صحیح است .

در چنین جامعه ای شرط بقا مجهز شدن به ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی جدید است ، در غیر این صورت راهی جز وابستگی شدید نخواهیم یافت . جوامع دنیا راهی جز قبول و پذیرش فناوری های نو ندارند بنابراین ، باید در این زمینه به تدابیر و تدارکات لازم مجهز شوند ، به ویژه در بخش آموزش و پرورش که محور اصلی این تغییرات است .

مفهوم فناوری :

واژه فناوری در دنیای صنعت و بازرگانی موجب الهام زیادی شده است . فناوری آموزشی از آن هم ابهام انگیزتر است . بسیاری فناوری را به مفهوم دانش و اطلاعات در نظر می گیرند و عده ای آن را چنان بسط میدهند و مفهومی می دانند که همه ابعاد نظام آموزشی را شامل می‌شود . برخی نیز از مفهوم فناوری در کی علمی دارند .

تحقیق درمورد عصر محنه در تمدّن مسلمانان 19 ص

اختصاصی از فایل هلپ تحقیق درمورد عصر محنه در تمدّن مسلمانان 19 ص دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 19

عصر محنه در تمدّن مسلمانان

محمد رضایى

بررسى تاریخ جریان‏هاى فکرى نقش مهمى در شناختِ تحولاتِ سیاسى و اجتماعى تاریخ اسلام ایفاء مى‏کند. معتزله یکى از مهمترین گرایش‏هاىِ فکرى قرون اولیه اسلامى هستند که ویژگى برجسته ایشان عقل‏گرایى آنها بود. ایشان که نقش به‏سزایى در بارورى اندیشه اسلامى بازى کردند در بخشى از عصر عباسیان یعنى دوران خلافتِ مأمون، معتصم و واثق به عنوانِ ایدئولوژى حاکم بر مخالفانِ خود که عمدتا فقها و محدثان اهل سنت بودند سخت‏گیرى آغاز کرده و با ابزار قدرت، سعى در اشاعه تفکر خود نمودند که واکنش‏هایى در پى داشت. دوره مورد بحث که به «محنه» معروف گشت موضوع بررسى مقاله حاضر است.

واژه‏هاى کلیدى: عباسیان، مأمون، معتصم، واثق، معتزله، محنه، اهل حدیث، فقها.

مقدمه

محنه یا محنت، عنوانى است که اکثر نویسندگان و مورخانِ متقدم و متأخر، براى محاکم تفتیشِ عقاید عصر مأمون، معتصم و واثق به کار مى‏برند. این دوره، عموما دامن‏گیر فقها و محدثانِ اهل سنت شده و بدین خاطر جمهور اهل سنت، آن را شرّ و بلایى براى اسلام و مصیبتى براى مسلمین مى‏دانند.1 محنه، پى‏آمدهاى دیگرى نیز در پى داشت که چندان توجهى بدان نشده است و کسانى که در نوشته‏هاى خود بدان اشاره کرده‏اند، بدون بررسى علل و عواملِ ایجاد آن، تنها به سیر حوادث تاریخى توجه داشته‏اند.

با نگاهى به تاریخ، روشن مى‏گردد که تفتیش عقاید ـ انگیزیسیون ـ سابقه‏اى طولانى دارد و از دوره‏ى باستان به یادگار مانده است، و یادآور شکنجه‏هاى هولناک، کتاب‏سوزان، در آتش افکندن جسم مردم و مهم‏تر از همه، در هم شکستن روح و عزّت انسان‏ها و به سخره گرفتن فکر و آزادى‏شان است.2

وقتى سخن از تفتیش عقاید به میان مى‏آید، آدمى بى‏اختیار، قرون وسطاى اروپا را به یاد مى‏آورد، و این سؤال مطرح مى‏شود که آیا محنه و جریان آن، نوعى تفتیش عقاید بود؟ آیا بین آن‏چه در اروپاى مسیحى گذشت با آن‏چه در عصر عباسى روى داد، شباهتى وجود دارد؟

این دوره، با صدور حکمى از جانب مأمون، که به معتزله اجازه مى‏داد تا به تفتیش عقاید مردم پرداخته، هر کس از قضات، محدثین و کارکنان دیوان که به خلق قرآن ـ مخلوق و محدث بودن قرآن ـ معتقد نبود را از مشاغلِ خود اخراج نمایند؛ آغاز گردید.3

اکثر پژوهش‏گرانِ معاصر که در نوشته‏هاى خود، اشاره‏اى به این جریان نموده‏اند، از آن با عنوان نوعى تفتیش عقاید نام برده‏اند. نویسنده‏ى کتاب عصرالمأمون از محنه، با عنوان دادگاهِ تفتیش عقاید نام مى‏برد.4

فیلیپ حتّى در این زمینه مى‏نویسد:

قضیه‏ى خلق قرآن، محک عقیده‏ى مسلمانان شد و قاضیان نیز باید شخصا این امتحان را مى‏گذرانیدند، که این خود نوعى تفتیش عقاید بود و همه‏ى کسانى را که منکر این عقیده بودند به محاکمه مى‏کشیدند... .5

هم‏چنین دکتر مشکور آورده است:

اداره‏ى ویژه‏اى به نام محنه که گونه‏اى انگیزیسیون بود، تأسیس شد و عده‏اى از علما براى بازجویى، به آن احضار شدند.6

پژوهش‏گران غربى که به بررسى این دوره علاقه نشان داده‏اند، این مقطع از تاریخ اسلام را دوره‏ى تفتیش عقاید مى‏دانند.7 تفتیش عقاید در جهان اسلام، تنها به این مورد، محدود نمى‏شود بلکه در عصر اموى نیز اقداماتى در زمینه‏ى مقابله با عقایدِ تشیع صورت گرفته بود، ولى باید اذعان نمود که محاکمِ محنه، نخستین محکمه‏هاى منظم، در تاریخ اسلام مى‏باشند که براى محاکمه‏ى مخالفان و سرکوب ایشان توسط دستگاه خلافت عباسى، ایجاد شد.

معناى لغوى و سیر تاریخى محنه

محنه در لغت به معنى آزمایش، بلیّه، بلا، داهیّه، آفت، فتنه، سختى و... مى‏باشد،8 مانند سختى و شکنجه‏اى که پیروان على علیه‏السلام و اهل بیت علیهم‏السلام ، دچار آن شدند.9 هم چنین از کلمه‏ى محنه،10 آزمون یا محاکمه، آزردن، ضایع کردنِ شخصیّت، شلاق زدن، تهدید کردن نیز استنباط مى‏شود.11

محنه در معناى دیگر، به آزمون عقیده‏ى قضات، شهود و محدثین، با قوانین و سؤالاتِ کلامى نیز گفته مى‏شود و12 اسمى شده براى عملِ تفتیش و آزمون عقیده‏ى قضات و شهود و محدّثین، در امر محدث و مخلوق بودن یا ازلى و قدیم بودن قرآن.13

منظور از محنه در این‏جا، عبارت از دستگاه تفتیش عقایدى است که با هم‏کارىِ معتزله، توسط مأمون در اواخر حکومتش، براى امتحان مخالفانِ عقیده‏ى رسمىِ حکومت به وجود آمد و تا زمان روى کار آمدن متوکل، ادامه یافت.

با توجه به گزارش‏هاى منابع موجود، مأمون در سال 212 قمرى نظریه‏ى مخلوق بودنِ قرآن را اعلام کرد و قائل به مخلوق بودن آن شد، ولى به این علت که زمینه مساعد نبود، به اعلام و تبلیغ رسمى آن اقدام نکرد. او نیاز به زمان داشت تا رسما عقیده‏ى خود را در این مورد ابراز نماید. بالاخره مأمون در اواخر حکومت خود، چهار ماه قبل از مرگش، طى نامه‏اى که به بغداد فرستاد، آن را رسما اعلام و قواى حکومتى و لشکرى خود را، براى پیش‏برد آن به کار بست. این جریان مخالفان این عقیده و حتى کسانى که در مقابل آن سکوت کرده بودند را به سختى و گرفتارى دچار ساخت. این جریان، با تبعیّت معتصم و واثق، تا سال (234 ق) ادامه یافت.14 منابع تاریخى رسمیت عقیده‏ى خلق قرآن را، در ذیل حوادثِ سال 218 ق، ذکر کرده‏اند.

مأمون از زمان اعلام این دستور تا زمان مرگش، در بغداد حضور نداشت و درگیر جنگ با امپراتورى بیزانس بود. از برخى منابع، بر مى‏آید که وى قبل از آن که رسما دستور محنت را صادر نماید، به امتحان در مورد قرآن مى‏پرداخت. از برخى گزارش‏هاى تاریخى این گونه به دست مى‏آید که محنه از رقه یا دمشق آغاز شده است.15 در ربیع‏الاول سال 217 قمرى، ابو مسهر دمشقى، که از فقهاى دمشق بود در مورد خلقِ قرآن، مورد امتحان قرار گرفت و نظر رسمى حکومت را پذیرفت و اقرار به مخلوق بودن قرآن نمود.16

جریان رقه بدین صورت بود که در سال 218 قمرى مأمون از رقه، نامه‏اى حاوى دستورالعمل ایجاد محکمه‏اى براى امتحان، به حاکم بغداد نوشت که محنه نام گرفت