فرمت فایل: word(قابل ویرایش)تعداد صفحات113
محیط زیست و ضرورت حفاظت از آن
مقدمه
محیط در فارسی به معنای احاطه کننده و در برگیرندة دنیا بوده و معادل انگلیسی آن Environment ( محیط متغیر و ناپایدار) میباشد . بطورکلی میتوان گفت که محیط اصطلاح جامعی برای تشریح شرایطی از قبیل محل، درجه حرارت ،نور، آب و غیره است که موجودات زنده در آن زندگی می کنند . اما محیط زمانی مورد بررسی است که درآن ارتباطات بین عناصر و اجزای تشکیل دهندة آن مد نظر قرار گیرند و به همین خاطر علم اکولوژی یا بوم شناسی این ارتباطات را مورد بررسی قرار می دهد. به عبارت بهتر ،اکولوژی دانش بررسی رابطه بین موجودات زنده با یکدیگر و با محیط زیست میباشد (10و6) . زندگی نوع بشر محیطی سالم و استفاده از هوا، خاک و آب غیر آلوده حق طبیعی هر انسانی می باشد و انسان بنا به سرشت خود و سیستم هایی که در خلقت او وجود دارد، نیاز به هوایی پاک و محیط طبیعی سالم، تابش کافی آفتاب ، تامین غذای سالم ، آرامش و آسایش ، درجه حرارت و رطوبت و فشار هوای متعادل و بالاخره شرایط مناسب برای استفاده از ابزار مختلف دارد . با وقوع انقلاب صنعتی و استفاده از انرژی های فسیلی در صنعت و احتراق و نهایتاً بدنبال توسعه شهرها و گسترش و پیشرفت تکنولوژی در دنیا تحولات عظیمی در نوع زندگی انسان و به تبع آن در محیط زیست بشر به وجود آمد که روز به روز این تحولات موجب نگرانی بیش از پیش دانشمندان و طرفداران محیط زیست میشود . صدمه شدید به زیست محیط کره زمین و درگیری بشریت در نبردی برای بقا موجب شده است که تمامی ملل دنیا با هم متحد شوند. این امر نشان میدهد که از بحران زیست محیطی دنیا ، شناختی جهانی حاصل شده است ولی هنوز هیچ راهکار اجتماعی مناسبی برای مقابله به این بحران وجود ندارد. بطوری که دانشمندان و رهبران تجاری آمریکا ، طرفداران محیط زیست را آدم های بدعنق میدانند و رهبران سیاسی کشورهای جهان سوم نیر دعاوی این افراد را کوششی برای ممانعت از شرکت این کشورها در روند صنعتی شدن می پندارند. لذا به جرأت میتوان گفت که اکثر جمعیت دنیا درک صحیحی از بحران زیست محیطی ندارند. در این مقاله سعی براین است به مخاطرات زیست محیطی فرا روی بشر هزاره جدید و قوانین ملی و بین المللی مربوط به حفاظت از محیط زیست پرداخته و در خاتمه راهکارهایی برای مقابله با بحران زیست محیطی ارائه گردد .
اکولوژی محیط زیست انسان
محیط زیست از آب ، هوا ، خاک، انرژی و موجودات زنده تشکیل شده است. پایه‌های شناسایی این محیط زندگی ، علوم فیزیک ، شیمی ، زیست شناسی ، ریاضی و فنی و مهندسی هستند. جمعیت دنیا تا قرن 14 میلادی تقریبا یکنواخت بود و به علت پیشرفت تکنولوژی جدید و علوم پزشکی و ... جمعیت جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه ، در حال افزایش است. با تغییرات شدیدی که بشر در اکوسیستمهای محیط زیست خود فراهم می‌آورد، مشکلات بسیار زیادی را بوجود آورده است. اگر تدابیر بهداشت محیط انجام نپذیرد، طبیعی است که ادامه حیات بشر مختل خواهد شد.
آلودگی حرارتی محیط زیست
بعضی از کارخانه‌های تولید برق با توربین بخار کار می‌کنند. وقتی بخار از توربین خارج میشود توسط دستگاههای تقطیر ، دوباره مایع شده به توربین برگردانده میشود. برای سرد کردن دستگاههای تقطیر از آبهای سطحی استفاده میشود که پس از یک دور زدن به رودخانه و یا دریاچه برگردانده میشود و باعث گرم شدن آبها میشود که این فرآیند سبب بهم زدن شدید تعادل اکولوژی می‌گردد که آن را Thermal Pollution می‌گویند. که این آلودگی باعث کاهش اکسیژن محلول در آب شده و موجب مرگ موجودات آبزی میشود.
مواد زاید جامد و اثرات آن بر محیط زیست
دفع مواد زاید یکی از مهمترین مسائل در پاک نگه داشتن محیط زیست است. در بسیاری از شهرها و اجتماعات کوچک روشهای جمع آوری زباله ناقص بوده و تشکیلات منظمی برای دفع آنها وجود ندارد. لذا باعث جمع شدن حشرات و موشها میشود. و نیز به علت تجزیه مواد آلی آن ، بوی نامطبوع تولید می‌کند که برای سلامتی انسان مضر است. از بیماریهایی که توسط موشها منتقل میشود میتوان به تیفوس و طاعون اشاره کرد.
مخاطرات زیست محیطی
اگر چهار مولفة تشکیل دهنده زیست محیط یعنی هوا، آب ، خاک و صوت را به خاطر اهمیت آنها در روند زندگی موجودات زنده به خصوص انسان موکداً مورد بررسی قرار داده و به مخاطرات و آلودگی های این چند پارامتر بپردازیم قطعاً به بیراهه نرفته‌ایم . به طور کلی ، آلودگی عبارتست از هر گونه تغییر در ویژگی های اجزای تشکیل دهندة محیط ، به طوری که استفاده پیشین از آنها ناممکن شود و به طور مستقیم یا غیرمستقیم حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد . آلاینده ها معمولاً در اثر فعالیت انسان پدیده آمده و همراهان دائمی جوامع پیشرفته بشری می باشند . افزایش جمعیت ، درآمد سرانه ، پیشرفت فن آوری و بالابردن استاندارد زندگی از عوامل مهم افزایش آلاینده های محیط زیست به حساب می آیند.
مهمترین مواد آلوده کنندة هوا شامل منوکسید کربن(CO) ،اکسید ازت(N2O ،NO2 ، NO) ، هیدروکربونها و اکسیدانهای فتوشیمیایی ، اکسیدهای گوگرد(SO2،SO3) ،ذرات معلق ،سرب و کلروفلوئوروکربن (CFC) می باشد . منابع تولید کنندة آلاینده های هوا ،خاک و آب به اختصار در جدول ( 1 ) آورده شده است .
جدول1- آلاینده های مهم هوا، آب، خاک و منابع تولید این آلاینده ها (برگرفته ازمنابع 10، 5، 4)
آلاینده های هوا منوکسید کربن اکسیدهای ازت هیدروکربنها اکسیدهای گوگرد ذرات معلق سرب کلروفلوئوروکربن
منابع یا عوامل تولید احتراق ناقص و اتومبیلها تخمیر باکتریایی و احتراق تجزیه باکتریایی و واکنشهای نفت و زغال سنگ فساد مواد آلی و احتراق زغال سنگ گردو غبار ، آتشفشانها و آتش سوزی جنگلها احتراق بنزین و خازنها یخچالها و دستگاههای تهویه
آلاینده های آب زباله های اکسیژن خواه عوامل بیماریزا ترکیبات آلی مصنوعی و نفت مواد معدنی و کانیها رسوبات مواد رادیواکتیو گرما
منابع یا عوامل تولید فاصلاب ، زباله های صنعتی و حیوانات اهلی فاضلاب شهری و صنعتی مواد سوختنی ، سموم و پلاستیکها و تصادفات نفتکش ها نمکهای محلول یونی ،اسیدهای معدنی و ترکیبات فلزی فرسایش خاک و تخلیه معادن فرآیندهای سنگ معدن ،سلاح های هسته ای و تولید انرژی فرآیند های صنعتی
آلاینده های خاک عناصر سمی مانند
Se,V,As,... آفت کش ها مثل
D.D.T کودهای شیمیایی فضولات آلی پاتوژنهای خاکزی سورفاکتانت ها
منابع یا عوامل تولید کارخانه های ذوب فلزات ، زباله های شهری و صنعتی حشره کشها و ترافیک بقایای نباتی سمپاشی شده ، سموم روی خاک مصرف بی رویه کودهای شیمیایی در مزارع عدم به کارگیری صحیح کودهای حیوانی عدم دفع صحیح فاضلابهای شهری مصرف شوینده های سخت
در جدول فوق ، اکثر آلاینده های خاک و آب ، هردو مولفة محیطی را تواماً تحت تاثیر قرار میدهند .
آنچه که از جدول 1 بر می آید این است که بشر به دست خود محیط زندگی خود را روز به روز رو به انحطاط پیش می برد. بطوری که فعالیت هایی مانند حمل ونقل ، احتراق مواد فسیلی ، فرآیندهای صنعتی و وجود زباله های جامد از مهمترین عوامل تولید کنندة‌آلاینده های محیط زیست هستند که بشر بیش از پیش به گسترش آنها می افزاید . علاوه بر آلودگی هوا، آب و خاک امروزه آلودگی صوتی نیز یکی از مهمترین معضلات زندگی شهری به حساب می آید . منابعی که موجب آلودگی صوتی میشوند عمدتاً شامل موتورها (اعم از موتور سیکلت تا موتور جت )، وسایل خانگی تولید کنندة صدا ومشاغل صنعتی میباشند. براساس پژوهش های انجام شده ، آلاینده های صوتی شهر تهران عبارتند از: الف) وسایل نقلیه موتوری، ب) آژیر اتومبیل ها، ج) فرودگاهها، د) مته های کمپرسی، هـ )وسایل پخش صوت خانگی ، و)بلندگوها و ز) سروصدای جمعیت در کوچه و خیابان .
اما آلودگیهای زیست محیطی مزبور موجب به خطر افتادن سلامتی انسان و جامعه میشوند که میتوان به مخاطرات محیطی زیر که سلامتی نوع بشر را تهدید می کند به طور فهرست وار اشاره کرد :
1- عوامل عفونی که منشاء محیطی دارند و عمدتاً توسط آب ناسالم و وسایل ابتدایی دفع فاضلابها ( به خصوص در کشورهای در حال توسعه ) موجب گسترش این عوامل بیماریزا در جامعه میشوند.
2- محرکهای دستگاه تنفسی از جمله گاز دی اکسید گوگرد، دی اکسید ازت ،فرم‌آلدئید موجود در کفهای عایق سازی منازل ،گرد وغبار و بخار فلزها مانند اکسید قلع و اکسید آهن ، از عوامل تحریک یا تشدید بیماریهای تنفسی در شهرهای آلوده می باشند.
3- خفه کننده ها که همانا گازهایی هستند که مانع مصرف اکسیژن توسط سلولهای بدن میشوند مانند گاز منوکسیدکربن که از احتراق ناقص سوختهای فسیلی به وجود می‌آید.
4- آلرژن‌ها مانند علف کشها ،حشره کشها و بعضی از فلزات مثل نیکل موجب حساسیت در افرادی میشوند که با آنها سرو کار دارند .
5- عوامل روانی ناشی از سروصدا ، ازدحام و شلوغی شهرهای بزرگ و ... از جمله مباحث مهم در علم بهسازی محیط است چرا که جوامع انسانی به شدت تحت تاثیر این عوامل قرار می گیرد.
تخریب لایه ازن ،تهدیدی جهان شمول
لایه ازن در استراتوسفر زمین که انسان را از خطرات ناشی از تابش تشعشات فرابنفش خورشید مصون می دارد، بوسیله مواد شیمیایی ساخته دست بشر سریعتر از آنچه که دانشمندان پیش بینی کرده است، در حال نابودی است . بنابراین ، خطر در انتظار آیندة بشر نیست بلکه هم اکنون در حال وقوع است . پژوهشهای انجام شده در اتمسفر ،وجود غلظت های بسیار زیادی از منواکسید کربن (CLO) را تایید کرده است .
این ماده شیمیایی یک محصول فرعی کلروفلوئوروکربن ها ( فرئونها= CFCS ) است که مهمترین عامل تخریب ازن شناخته شده است فرئونها در یخچالها ،دستگاههای تهویه هوا ، به عنوان حلالهای تمیز کننده در کارخانجات و به عنوان مواد پف کننده در تولید نوعی اسنفنج پلاستیکی به کار می روند . بعد از تأیید سوراخ لایه ازن درسر تا سر قطب جنوب ( در سال 1985 ) بسیاری از کشورها به توافق رسیدند که اقداماتی در این مورد انجام دهند. به همین منظور ، در سال 1987 پروتکل مونترال به تصویب بیش از 70 کشور جهان رسید که هدف آن کاهش 50 درصد تولید فرئون تا سال 1999 بود . برخی از کشورها بر قطع کامل تولید فرئون مصمم شدند. گاز حیات بخشی (ازن )که از بین میرود ، شکلی از اکسیژن است که مولکولهای آن به جای دو اتم معمولی دارای سه اتم اکسیژن است ،این ساختمان ساده ازن قادر است اشعه ماورای بنفش را جذب کرده و اثرات منفی آن بر روی انسان را زایل سازد، این اشعه علاوه بر تاثیر بر عدسی‌های چشم، موجب تغییر در DNA و نهایتاً سرطانهای پوستی میشود . ثابت شده است که به ازای 10 درصد کاهش در ازن موجود ،26 درصد به سرطانهای پوستی افزوده میشود .
گفته میشود با تخریب لایه ازن ، تغییر آب و هوایی در کرده زمین اجتناب ناپذیر است . آنچه که دانشمندان را به وحشت انداخته است ،این حقیقت است که فرئونها تا دهها سال پس از ورود به فضا، در اتمسفر باقی می مانند ، لذا اگر امروز تولید فرئونها متوقف گردد، میزان کلراستراتوسفر همچنان در حال افزایش خواهد بود و حداقل تا یک قرن به مقدار طبیعی برنخواهد گشت. اگر لحظه ای به میلیونها یخچال و تهویه هوا ،کوهی از اسفنج ، بالش ولایی مبلمان و تارو پود قالی ،رودخانه ای از حلالهای صنعتی و مواد پاک کننده که همگی حاوی ماده خنک کننده فرئون هستند ، فکر کنید مطمئناً عمق فاجعه را بیشتر حس خواهید کرد. اما آنچه که بنظر میرسد این است که کشورهای صنعتی و تولید کننده فرئونها باید به فکر ابداع سیستم های بازیابی مجدد مواد مورد استفاده کنونی باشند و هزینه زیادی را در این مورد متقبل شوند . البته باید خاطر نشان کرد که مصرف فرئون ها در کشورهای عضو پروتکل مونترال به شدت کاهش یافته است
جمهوری اسلامی ایران در سال 1990 (1369) به عضویت کنواسیون وین در آمده و یکی از اعضای امضا کننده پروتکل مونترال میباشد لذا از حدود 12 سال پیش اجرای مفاد این پروتکل در کشور ما لازم‌الاجرا بوده است .
قوانین (راهکارهای ) ملی و بین المللی مربوط به حفاظت از محیط زیست
بنا به اهمیت موضوع حفاظت از محیط زیست ، اصل 50 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و برنامه های توسعه همگی تاکید بر جلوگیری از اختلالات زیست محیطی شهری و روستایی دارند. علاوه بر آن ، قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (مصوب 28/3/1353 و اصلاحیه 24/8/1371)در 21 ماده و چندین تبصره، راهکارهایی را برای کنترل محیط و جلوگیری از تخریب آن ارائه داده است و این مهم را از وظایف سازمان حفاظت محیط زیست دانسته است . این قانون در ماده نهم تاکید دارد براین که « اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی محیط زیست » را فراهم نماید ممنوع است . منظور از آلوده ساختن محیط زیست عبارتست از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا زمین به میزانی که زیان آور به حال انسان یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و ... می باشد .
آنچه که در این قانون ( ماده 15 ) پیش بینی شده ، این است که مامورین سازمان حفاظت محیط زیست ضابطین دادگستری محسوب میشوند، که نشاندهندة اهمیت موضوع است .
تشدید مشکلات زیست محیطی از سال 1970 میلادی ،متخصصین سازمان ملل متحد را وادار کرد که فعالیت گسترده ای را با ابعاد سیاسی ، فرهنگی ،اقتصادی ،اجتماعی و فنی انجام دهند ، بطوریکه ابتدا در سال 1972 کنفرانسی با عنوان « انسان و محیط زیست » در استکهلم سوئد و بعد در سال 1992 در ریودوژانیرو برزیل با عنوان « سران زمین » برپا گردید . اولین اصل بیانیه ریو چنین بود : « انسان محور اصلی توسعه پایدار و شایسته برخورداری از زندگی سالم ،پربار و هماهنگ با طبیعت است » و اصل 25 این بیانیه به صراحت چنین می گوید : « صلح ،توسعه و حفاظت از محیط زیست لازم و ملزوم . در راستای کمک به حفظ محیط زیست کنوانسیون های متعدد بین المللی از جمله کنوانسیون وین در مورد حفاظت از لایه ازن ، کنوانسیون تغییرات آب و هوا و کنوانسیون بین المللی آمادگی ، مقابله همکاری در برابر آلودگی نفتی . ... به اعضای اکثر ممالک دنیا رسیده است که تقریباً در تمامی آنها جمهوری اسلامی ایران عضویت دارد . با همه این ضوابط بین المللی و تلاشهای دفتر برنامه ریزی محیط زیست ملل متحد (UNEP) ،جهان نه تنها قادر به کاهش اثرات مخرب انسانی بر محیط زیست در چند سال گذشته نبوده است بلکه مسائل حاد جدیدی مانند آلودگی شدید جو ، کاهش تنوع زیستی ،تخریب لایه ازن ،پدیده گلخانه ای گرم شدن کره زمین و بروز تغییرات جدی در سیستم های
محیط زیست و ضرورت حفاظت از آن
