مقاله قرآن و فرهنگ زمانه

اختصاصی از فایل هلپ مقاله قرآن و فرهنگ زمانه دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

 لینک پرداخت و دانلود در "پایین مطلب"

 فرمت فایل: word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

 تعداد صفحات:34

مقدمه

قرآن کریم آخرین پیام آسمانى است که بر بشریت نازل گشته و در محیطى بر انسان‏ها فرود آمده که آن‏ها سرگشته و حیران در وادى جهل و تعصب و فرهنگشان آمیخته‏اى از عناصر صحیح و غیر صحیح بوده است؛ چرا که از طرفى، اعراب جزیرة العرب وارثان حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیهماالسلام) و دین حنیف بودند و بنابراین، عناصر فرهنگى الهى و مفیدى مثل حج داشتند. اما از طرف دیگر، در طول اعصار متمادى و با دورى از انبیاى الهى (علیهم السلام) به تدریج، خرافات و عناصر باطل در فرهنگ آنان رسوخ کرده بود.

در این نوشتار، رابطه قرآن با فرهنگ آن زمان عرب مورد بررسى قرار مى‏گیرد و در این راستا، به دو دیدگاه مهم در مورد این مطلب اشاره مى‏شود:

اول: تاثیرپذیرى کامل قرآن کریم از فرهنگ عصر نزول؛

دوم: قبول عناصر مثبت فرهنگ و طرد عناصر منفى آن.

دیدگاه اول: تاثیرپذیرى کامل قرآن کریم از فرهنگ عصر نزول

از سخنان برخى نویسندگان و خاورشناسان (مستشرقان) این‏گونه بر مى‏آید که قرآن کاملا تسلیم فرهنگ عصر نزول - یعنى، صدر اسلام - بوده و به عبارت دیگر، قرآن فرهنگ زمان خویش را - که همان فرهنگ جاهلى عرب و آمیخته با خرافات ضد علمى بوده - پذیرا شده و خدا آن‏ها را در متن قرآن وارد کرده است. این تا حدودى شبیه نظریه‏اى است که در زمینه تاثیر فرهنگ زمانه در نویسندگان تورات و انجیل گفته شده است. [1] البته در مورد قرآن، برخى از نویسندگان این دیدگاه را کاملا پذیرفته [2] و برخى دیگر با ذکر مثال‏هایى، تاثیرپذیرى را به‏طور گسترده طرح کرده و با احتیاط از آن سخن‏گفته‏اند. [3]

مثال‏ها و نمونه‏ها

1- فرهنگ بازرگانى حاکم بر عربستان قرن هفتم میلادى: این فرهنگ در قرآن کریم نیز بازتاب یافته و الفاظ و مفاهیم کلیدى آن نظیر ربح، ضرر، تجارت، بیع، شرا، اشترا، کنز، وزن، ترازو و... از قرآن کریم سر بر آورده است. [4]

2- آرزواندیشى پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) و مردم: برخى (از مستشرقان) که به مکتب روان‏شناسى فروید نیز اعتقاد دارند، تصویر بهشت و نعمت‏هاى آن از آب روان، درختان سبز و خرم و سایه‏هاى آن‏ها و بوستان‏هاى پر از میوه‏هایى هم‏چون خرما، انگور و انار را حاکى از «آرزو اندیشى» (wishful thinking) مردم آن روزگار و - العیاذب الله - شخص رسول - الله(صلّى اللّه علیه و آله) مى‏دانند. [5]

3- شان نزول‏ها: پدیده‏اى که حاکى از راه یافتن بخشى از زندگى و فرهنگ مردم معاصر با نزول قرآن در قرآن کریم است مساله اسباب نزول یا شان نزول است که مثال‏هاى متعددى دارد. قریب دویست آیه در قرآن کریم شان نزول دارد. این پدیده‏ها و رویدادها و یا حتى سؤال‏ها و جنگ‏ها و توطئه دشمنان و حتى نذر حضرت على (علیه السلام) و حضرت فاطمه (علیها السلام) در سوره دهر، همگى موجب گردیده تا به تناسب آن‏ها، آیه یا آیاتى از قرآن نازل شود. [6]

4- احکام امضایى اسلام: احکامى که در گذشته و جاهلیت‏به صورت دیگرى سابقه داشته و شارع اسلام آن را با تغییر و تحولى در قرآن کریم آورده است؛ مانند: حج که آیینى ابراهیمى است و در اسلام، با اضافات و کاستى‏هایى امضا(تصویب) شده است. همچنین است ایلا، ظهار و لعان. [7]

5- قالب‏هاى زبانى - ادبى و شیوه‏هاى بیانى: برخى از آداب و عادات زبانى زمان نزول قرآن در قرآن کریم دیده مى‏شود؛ مانند:سجع(که همان فاصله در قرآن است) و استفاده از ابزارهاى تاکید مثل سوگندها یا نمونه‏هایى از نفرین یا چیزهایى که به دلیل ضیق دامنه زبان، به ناچار، باید آن را شبیه به دشنام دانست؛ مانند:

- «قتل الانسان ما اکفره» (عبس:17)؛مرده باد انسان که چه‏قدر کفر مى‏ورزد.

- «تبت یدا ابى لهب وتب»(لهب:1): «بریده باد دستان ابولهب.»

- «عتل بعد ذلک زنیم»(قلم:13)؛ متکبرندو خشن باآن‏که حرام‏زاده و بى اصل نسب‏اند. [8]

6- از تشبیهات معهود مردم و لسان قوم استفاده کردن: گاهى قرآن از عادات و رسم زبانى معهود استفاده کرده و به اصطلاح، بر طبق زبان قوم (لسان قوم - ابراهیم: 4) سخن گفته است؛ مانند:

«طلعها کانه رؤوس الشیاطین»(صافات:65)؛ (درخت زقوم) میوه‏اش گویى سرهاى شیاطین است. [9]

قرآن همان تعبیرات جارى عرب را به‏کار برده که اعراب از باب تغلیب، خطابشان با مذکر بوده و از این‏رو، غالب آیات‏الاحکام خطاب به مردان است و منظور آن نبوده که زن‏ها شامل احکام نبوده‏اند. [10]

7- استفاده از واژگان قرضى (وام واژه‏ها) در زبان عربى صدر اسلام: در قرآن بیش از دویست واژه غیر عربى (واژه‏هاى دخیل) [11] و از جمله، نزدیک به پنجاه واژه فارسى دیده مى‏شود. [12]

براى مثال، لغت هندى «زنجبیل» از طریق فارسى و لغت یونانى یا لاتین «بلد» و «قلم» از طریق سریانى وارد عربى شده و سپس در قرآن آمده است. [13]

8- نظریه‏هاى علمى زمانه: اگر در قرآن کریم، هیئت بطلمیوسى یا طب جالینوسى منعکس باشد، نباید انکار کرد و اگر پیشرفت علم، هیئت بطلمیوسى و طب جالینوسى را ابطال نمود، نباید نتیجه گرفت که احکامى از قرآن را ابطال کرده است؛ زیرا قرآن فرهنگ زمانه را بازیافته است، نه لزوما و در همه موارد، حقایق ازلى و ابدى را. [14] و در جاى دیگر، مساله هفت آسمان را از همین باب مى‏دانند. [15]

در ماجراى محاجه حضرت ابرهیم (علیه السلام) با نمرود نیز او خطاب به نمرود مى‏فرماید: «پروردگار من خورشید را از مشرق بیرون مى‏آورد. اگر تو راست مى‏گویى از مغرب بیرون آر.»(بقره: 258) در این بیان، حرکت خورشید و سکون زمین مفروض گرفته شده است. [16]

9- جن: در قرآن کریم سخن از وجود جن نیز به میان آمده و سوره‏اى به نام جن و در شرح ایمان آوردن بعضى از آن‏ها و استماع مجذوبانه آنان از آیات قرآنى هست، حال آن‏که بعید است علم یا عالم امروزى قایل به وجود جن باشد. [17] سوره جن هفتاد و دومین سوره قرآن است.

10- مجنون: با این‏که دیوانگى یک بیمارى است، ولى قرآن آن را بر اساس فرهنگ زمان صدر اسلام به عنوان «کسى که در اثر لمس شیطان دیوانه شده» بیان مى‏کند: «الذین یاکلون الربا لایقومون الا کمایقوم الذى یتخبطه الشیطان من‏المس»(بقره: 275)؛ کسانى که ربا مى‏خورند، (در قیامت، از قبرها) برنخیزند، جز مانند آن‏که به واسطه لمس شیطان دیوانه شده است.

11- تعبیر حورالعین (سیاه چشم): در قرآن این تعبیر به کار رفته است؛ چون جمال زن در جامعه عربى در چشمان درشت و سیاه بود. اما اگر این آیه در اروپا نازل مى‏شد، مى‏فرمود: زنان چشم زاغ و مو بور.

12- چشم زخم: قرآن دست کم، دو بار - یک بار به تلویح (یوسف: 8 -67) و یک بار به تصریح تمام - از چشم زخم سخن گفته است:

«و ان یکاد الذین کفروا لیزلقونک بابصارهم لما سمعوا الذکر و یقولون‏انه لمجنون»(قلم: 51)؛ و بسیار نزدیک بود که کافران چون قرآن را شنیدند، تو را با دیدگانشان آسیب برسانند و مى‏گویند که او دیوانه است.

مفسرانى مثل میبدى، ابوالفتوح رازى و قرطبى مى‏نویسند که این آیه به چشم‏زخم اشاره دارد و در میان قبایل عرب (به‏ویژه قبیله بنى اسد) رایج بوده است.

در دائرة المعارف دین آمده است که «اعتقاد به تاثیر شوم چشم بد، جهانى است.» [18]

اگر از نظر علم، امروز یا فرداى جهان، به‏طور قطعى اثبات شودکه چشم‏زخم صرفاتلقین وتوهم است، درآن صورت ممکن است‏بعضى معاندان و مدعیان بگویند: ملاحظه کنید، این هم یک مورد دیگر از موارد اختلاف و مخالفت قرآن با علم. [19]

13- توصیف بهشت: قرآن در آیات بسیارى، بهشت را با درختان و جوى آب و مانند آن توصیف مى‏کند و این

براى اعراب جزیرة العرب که غالبا در بیابان‏هاى خشک بودند، جذابیت داشته است و بنابراین، مخاطب و مکان در تعبیرات در نظر گرفته شده، در حالى که همین تعبیرات درشمال ایران و اروپا جاذبه چندانى ندارد.

14- سحر: در قرآن مجید، بارها به سحر اشاره شده است؛ یک بار، به اجمال (بقره:102) و بار دیگر، به صورت صریح:

«قل اعوذ برب الفلق من شر ما خلق... و من شر النفاثات فى‏العقد»(فلق: 1-4) بگو به پروردگار فروزنده صبح روشن پناه مى‏برم از شر آن‏چه آفرید... و از شر زنان افسونگر دمنده در گره‏ها.