دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
مقدمه
بدون شک , توسعه و ﭘیشرفت صنعتی , اقتصادی اجتماعی هر جامعه مرهون ﭘژوهش و تحقیق مستمر در همه زمینه ها می باشد . نگاهی اجمالی به سیر تحولات صنعتی و اقتصادی در کشورهای صنعتی مانند ژاپن نشان می دهد رشد و شکوفایی این کشورها به موازات سرمایه گذاری در بخش تحقیقات پیش رفته است (6) . در سال 1991 میزان اعتبارات پژوهشهایی که دانشگاههای آمریکا با هزینه مؤسسات صنعتی انجام دادند به 12 برابر رسید(8).
در ایران پژوهش یک نهال تازه غرس شده در نظام آموزشی است ، باید برای رشد و شکوفایی آن در صدد تقویت هر چه بیشتر بستر یا خاستگاه آن برآمد . در نظام آموزشی نیاز گسترده ای به تربیت نیرو انسانی پژوهشگر وجود دارد ، روشن است که اگر نسبت به رفع این نقیصه اهتمام کافی نشود ، هیچ گاه پژوهش به عنوان یک فعالیت درون زا در نظام آموزشی قلمداد نخواهد شد (5) . نتایج تحقیقات بکرائی (1373)، در بخش تحلیلی وضعیت پژوهش در گذشته و حال نشان داد که تاریخ سرزمین ایران در گذشته شاهد آثار بزرگ علمی بوده است. نظام آموزش عالی به عنوان نهاد تولید کننده و اشاعه دهنده علم ودانش نقش اساسی در رشد و توسعه تحقیقات در کشور دارد . تحقیقات در دانشگاه یکی از ارکان بنیادی آن بوده اما متأسفانه این رکن اساسی در عمل با مشکلات وموانعی روبروست ، برای از میان برداشتن این مشکلات باید به شناخت این موانع اقدام کرد ، آگاهی از موانع تحقیقات از اهم برنامه هایی است که دست اندرکاران تحقیقات در دانشگاه علوم پزشکی ایلام باید به آن بپردازند . تربیت نیروی انسانی جامعه ، رشد و اعتلای دانش ، شناسایی مسائل و مشکلات و … جز از طریق توسعه در امر تحقیقات در دانشگاه میسر نیست و این توسعه نیازمند آگاهی از موانع تحقیقات است . پژوهش حاضر در صدد است که علل تأثیر برنامه ریزی آموزش در پژوهش ، فعالیت جمعی پژوهش ، منابع و امکانات کتابخانه و جایگاه محقق در جامعه و متغیر نگرش دانشجو را مورد ارزیابی قرار دهد و پیشنهادات لازم را به مسئولین ارائه نماید .
بیان مسئله :
امروزه زندگی در جامعه ای که با آمار بسیار بالار بیکاری در قشر تحصیل کرده مواجه می باشد باعث ایجاد نوعی بی اهمیتی نسبت به بار علمی در دانشجویان شده است که دانشجویان و برای آموخت مطالب و مباحث جدید علمی نمایلی از خود نشان نمی دهند ، شاید موضوع را اینگونه بهتر و بهینه تر بتوان بیان نمود که : دانشجو می داند یا تصور می نماید که با مدرک تحصیلی و تحقیقات علمی و پژوهشی در زمینه های مختلف در رشته خود در آینده موفقیتی کسب نخواهد کرد و لذا این تصور باعث عدم گرایش به تحقیق و پژوهش در دانشگاههای کشور شده است .
اهمیت و ضرورت تحقیق :
همانگونه که میدانید ما در کشوری در حال توسعه زندگی می کنیم ، نیاز هر کشوری برای پیشرفت و توسعه در زمینه های مختلف علمی و پژوهشی صرفا با پرورش نیروهای متخصص و ویژه در زمینه های مختلف فراهم می گردد ، در واقع این تحقیق و پژوهش است که می تواند محققین و پژوهش گران را به درجات بالایی از کمال علمی رساند و متعاقبا جامعه های کوچک و بزرگ را نیز به سوی پیشرفت و سازندگی و استقلال سوق دهد و باعث ایجاد مشاغل جدید و کم شدن نرخ بیکاری گردد .
هدف های کلی تحقیق :
هدف های مشخص شده در این پژوهش مطالعه و بررسی علل و عوامل عدم گرایش دانشجویان به امر تحقیق و ارائه راهکارهای مناسب در جهت برطرف نمودن این مشکل می باشد . لزوم تحقیق و پژوهش در شاخه های مختلف علمی و دانشگاهی و لزوم پیشرفت در علوم مختلف علمی و تکنولوژی با استفاده از تحقیق می تواند هدف های گوناگونی را در این پژوهش بوجود آورد .
فرضیه ها :
فرضیه اول :
فرضیه اول در این پژوهش بر این است که بیش از 50 درصد دانشجویان در دانشگاههای کشور در رشته های تحصیلی مختلف و در مقاطع مختلف گرایش بسیار کمی به امر تحقیق و پژوهش دارند و در واقع بدلیل اینکه رشته تحصیلی خود را کارآمد و موثر در زندگی آینده خود نمی دانند ، برای دانستن مطالب بیشتر و فوق برنامه تحقیقاتی و پژوهشی تمایلی از خود نشان نمی دهند .
فرضیه دوم :
فرضیه دوم را بر این موضوع قرار می دهیم که آمار بیش از 50 درصد دانشجویان شامل تمامی دانشگاههای و یا تمامی رشته های تحصیلی و یا تمامی مقاطع تحصیلی نمی باشد و در برخی از دانشگاهها این آمار بسیار پائین تر میباشد و یا اینکه در رشته های فنی و تخصصی و یا رشته های پزشکی که بازار کار بسیار بهتری نسبت به سایر رشته ها دارند و دانشجو نسبت به وضعیت آینده خود اطمینان بیشتری دارد با آمار بسیار پائین تری روبرو میباشیم .
فرضیه سوم :
فرضیه سوم را اینگونه در نظر میگیریم که عدم گرایش به تحقیق و پژوهش های علمی مختص دانشگاهها و مراکز و موسساتی میباشد که به لحاظ بار علمی در سطح قابل قبولی نمی باشند . و درواقع این دانشگاه است که باعث ایجاد عدم گرایش به تحقیق و پژوهش و درواقع نوعی کاهلی در دانشجویان مرگردد .
فرضیه چهارم :
فرضیه چهارم را بر این مبنای فکری بنا می کنیم که بیکاری و عدم اشتغال مناسب افراد با تحصیلات دانشگاهی از یک سو و اشتغال کاذب و آزاد پر درآمد از سوی دیگر دانشجویان را نسبت به فراگیری علوم نوین و متعاقبا امر تحقیق دلسرد نموده است .
فرضیه پنجم :
فرضیه پنجم را اینگونه بیان می کنیم که نبود بستر مناسب برای تحقیق و فعالیت های تحقیقی ، به عنوان نمونه در دسترس نبودن آرمایش گاههای مناسب و یا کارگاههای تحقیقی برای عام دانشجویان و هزینه های بسیار بالای این موراد به صورت آزاد یکی دیگر از دلایل عدم گرایش دانشجویان به تحقیق می باشد .
متغییر های تحقیق :
متغییر مستقل :
گرایش و عدم گرایش دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی
متغییر وابسطه :
در این تحقیق عبارت است از میزان گرایش دانشجویان به امر تحقیق و پژوهش
تعاریف عملیاتی متغییر ها :
دانشجویان :
به آن گروه از افراد جامعه اطلاق می شود که در سنین 18 الی 25 سالگی را در بر گرفته و نوعی واجب التعلیم هستند و باید از بخشی از امکانات کشور برای تعلیم و آموزش آنها به طور رایگان در نظر گرفته شود ، دانشجویان مورد نظر ما در این تحقیق سنین ما بین 18 الی 24 سال را به خود اختصاص داده است .
تحقیق و. پژوهش علمی :
منظور از تحقیق پژوهش علمی ، ارائه طرحی نوین با استفاده از روش های تحقیقی در علوم گوناگون بر روی عنوان مشخصی که توسط دانشجو انجام و ارائه می گردد .
فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
• ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه :
میان همه پدیده‌های طبیعی در دنیا نوعی کنش و واکنش وجود دارد، یک همبستگی بایسته‌ای میان پدیده‌ها موج می‌زند و به تعبیری دقیق‌تر؛ ارتباط، عامل پیوند دهنده همه پدیده‌ها و موجودات است. جامعه علمی و آموزشی از جمله محیط‌هایی است که رابطه نقش مهمی در آن ایجاد می‌کند. به واقع اگر ارتباط و تعامل در جامعه علمی وجود نداشته باشد هیچگاه سطح مطلوب کیفیت علمی به دست نمی‌آید و همواره مجهولا‌ت در زندگی آدمی راهبر و پیشرو هستند.
ارتباط در نظام آموزشی ما جایگاه مطلوبی ندارد. ممکن است دانشجویی دوران تحصیل خویش را به اتمام رسانده بدون اینکه با دانشجوی هم رشته خود در دانشگاه دیگر ارتباطی حاصل کرده باشد.
همایش‌ها، سمینارها، کنگره‌ها و ... محیط خوبی برای آشنایی و برخورد نزدیک دانشجویان می‌تواند باشد اما اینگونه مکان‌ها گاهی محلی برای یکه‌تازی اساتید به حساب آمده و دانشجو عنصر خرد و پیش پا افتاده اینگونه مجامع علمی است. برای دانشجوی رشته ادبیات عرب خیلی می‌تواند جذاب باشد اگر بداند درس عروض و قافیه در دانشگاههای دیگر چگونه تدریس می‌شود و هم رشته او در دانشگاه دیگر چه تعبیر و درکی از این درس دارد.
شور و شوق دانشجویان دانشگاههای مختلف وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، بسیار دیدنی و آموزنده است چرا که همیشه در این میان حرفی نو و ایده‌ای نو بیان یا ابداع می‌شود. دانشجویان کشور بیش از اینکه به داشتن اساتید پروازی مفتخر باشند، دوست دارند بدانند در دانشگاههای دیگر چه می‌گذرد؟ به واقع ما استاد را با همه دانشش به این سو و آن سو می‌فرستیم ولی دانشجویی که باید سالیان درازی به اندوخته‌های تجربی خویش بیفزاید، در محیط دانشگاه محبوس کرده و حق ارتباط را از او گرفته‌ایم. در این میان دانشگاههای خصوصی بی‌توجهی بیشتری به این مساله نشان می‌دهند.
نقاط ضعف، قوت و نکات جدید آموزشی در فرآیند ارتباط‌های علمی صورت می‌گیرد که ما بدان توجه زیادی نداریم. در نظام آموزش مدرسه پدیده‌ای به نام گروه‌های آموزشی وجود دارد که معلمان مدارس مختلف یک ناحیه یا شهر گردهم آمده و از تجارب خویش می‌گویند. گروه‌های آموزشی هر درس موظفند بهترین شیوه‌های تدریس، بهترین شیوه‌های مطالعه و ... را برای دانش‌آموزان مشخص نمایند. حال نکته اساسی این است که پس دانش‌آموز کجاست؟ آیا او را در جلسات و تعیین خط‌ومشی‌های مشارکت داده‌ایم یا دانش‌آموز همچنان براین باور است که یک موش آزمایشگاهی است؟ این موضوع دنباله‌دار همچنان به دانشگاه کشیده می شود و ما شاهد آن هستیم که مدیر گروهی در دانشگاه بدون اینکه نیازها وخواسته‌ها و مشکلات دانشجو را شنیده باشد دست به اقدامات متفاوتی می‌زند که به معنای محو کامل دانشجو از سرنوشت علمی خویش است.
در عرصه‌های بین‌المللی وضع به همین گونه است. میان کشورهای مختلف دنیا تفاهم‌نامه علمی و فرهنگی امضا می‌کنیم و سهم دانشگاهها و دانشجویان از این ارتباط و تعامل علمی، این است که رشته آموزش زبان فارسی در دانشگاههای خارجی دایر شده و آموزش زبان کشور خارجی نیز در دانشگاههای ما سالانه هزاران مجله معتبر علمی در اقصی نقاط دنیا منتشر می‌کند و سهم ما از اخبار و مقالات، سهم ناچیزی میباشد. دانشجویان به واسطه عدم ارتباط و یا ارتباط‌های قوی و موثر نمی‌توانند مقالات و مطالب جدید خود را به راحتی به دنیا معرفی نموده و در کنگره‌ها، همایش‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی شرکت کنند. در دانشگاههای ما چقدر پایان‌نامه یا رساله‌های دانشجویان خارجی وجود دارد که دانشجویان کشور از آن استفاده کنند؟ بی‌شک دانشجوی رشته زیست‌شناسی هم دوست دارد و هم می‌خواهد بداند که دانشجوی رشته زیست‌شناسی دانشگاههای معتبر دنیا با چه وسایلی سلول را می‌بیند و هدفش چیست؟ دانشجوی علوم سیاسی می‌خواهد بداند درس امپریالیسم و نتایج آن چگونه در دانشگاههای انگلستان (یکی از بزرگترین استعمارگران تاریخ) تدریس می‌شود و آیا اصلا تدریس می‌شود یا نه؟
دانشجو می‌خواهد بداند که هدف علم‌آموزی خودش با دانشجوی خارجی مشترک است یا اینکه نگرشش نسبت به علم، نگرشی متاخر و دور از دسترس است؟
به دلیل عدم ارتباط است که ما چندین سال از کاروان علمی جهان عقب هستیم. هنوز در بعضی دانشگاههای ما کتاب عهد عتیق تدریس می‌شود! و نظریه‌هایی که دیگر رد یا باطل شده، بر سرشان جنگ و جدال.
دانشجویان مقاطع بالا‌تر تحصیلی در آرزوی رفتن به دانشگاههای خارجی هستند و اعتبار مدرک علمی خویش را بالا نمی‌دانند. در چنین فضایی، کشورهای زیادی بهشت‌های به ظاهر علمی ساخته و دانشجویان کشور را به سوی خویش می‌کشانند. عدم رابطه در سطوح علمی باعث فقر علمی کشورها و دانشگاههای ضعیف شده و دیری نمی‌پاید که در تقسیم‌بندی علمی جهانی، به‌عنوان جهان سومی قلمداد شویم. علم موثرترین، مفیدترین و پاکیزه‌ترین ابزار ارتباط انسان‌ها بر روی کره زمین است. با زبان علم و دانش است که می‌توان به رفع مشکلات پرداخت و دنیایی زیبا ساخت. عدم ارتباط با جوامع علمی دیگر، نباید ما را آنچنان عقب براند که عده‌ای را صاحبان علم بدانیم و برای ارتباط با آنها وقت زیادی صرف کنیم تا برخوردی نزدیک از نوع سوم داشته باشیم. برخوردی که نشانه ضعف ما و تکامل آنها باشد. اگر ارتباط را از علم بگیریم، چیزی از علم باقی نمی‌ماند.
پیشینه تحقیق :
آقای بهروز حسن بیگلو در پایان نامه خود با عنوان ( بررسی وضعیت کتابخانه کشور و نقش آنها در گرایش به تحقیق در دانشجویان ) در سال 84 به این نتایج دست یافته اند :
- کمبود فضای های کتابخانه ای و آموزشی و تحقیقاتی در کشور یکی از عوامل موثر بر کاهش میزان گرایش دانشجویان به امر تحقیقات کتابخانه ای می باشد
- سیستم های سنتی و عدم استفاده از سیستم های نوین جهانی در اداره کتابخانه های کشور یکی دیگر از عوامل موثر بر عدم گرایش دانشجویان به امر تحقیق می باشد .
- عدم پاسخگویی کتابخانه ها عمومی و نیز تعداد بسیار معدود آنها در سطح شهر و بی توجهی به امور تحقیقاتی در این اماکن یکی از عوامل بسیار موثر در عدم گرایش دانشجویان به تحقیقات کتابخانه ای میباشد .
آقای محمود سالاری در پایان نامه خود با عنوان ( ضرورت روی آوری کتابخانه ها و مراکز آموزش عالی به امر تحقیق و پژوهش دانشجویی ) در سال 83 به این نتایج دست یافته اند :
- تتبع و پژوهش در عصر امروز ، بیش از هر زمان دیگر به عامل اصلی تحرک و پویایی روابط اجتماعی بدل شده است . پیش از ظهور عصر جدید ، پژوهش اشتغال مدام گروه اندک نخبگان و عموماً معطوف به مسائل ذهنی آنان بود “ (مشایخی ، 1373 ، ص 9) . اما در حال حاضر پژوهش دیگر به افراد و مکانهای خاص تعلق ندارد ، بلکه متعلق به همگان است و به گونه‌ای است که تمامی ارکان زندگی را تحت تأثیر قرار داده است .
کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی نیز از این تحول بی‌نصیب نمانده‌اند . کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی از این رهگذر به تناسب آمادگی خود بهره‌گرفته‌اند . آنهایی که زمینه و بستر پژوهشی مناسبتری فراهم کرده‌اند بهتر توانسته‌اند از پژوهش استقبال کنند .
با توجّه به مطالب ارائه شده ، چنانچه کتابخانه ها و مراکز اطلاع‌رسانی خواستار تحول و نقش آفرینی بیش از پیش باشند ، بی‌تردید باید به پژوهش و کند و کاو علمی روی آورند . به نظر اولین گام برای حرکت بسوی وادی پژوهش ، شناخت کافی و صحیح از امر تحقیق است درک این نکته پشتوانه غنی برای ایجاد انگیزه در کتابداران و اطلاع‌رسانان خواهد بود . بعد از رسیدن به شناخت لازم شایسته است ، موانع پژوهشی که می‌تواند مزاحم روند پژوهش باشد ، شناسائی و در جهت رفع آنها کوشیده شود . به دنبال رفع موانع و مشکلات پژوهشی می‌توان به بسترسازی و تقویت راهکارهای پژوهشی در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی پرداخت .
در مجموع اگر کتابداران و اطلاع‌رسانان به این باور رسیده باشند که کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی می‌توانند به عنوان یک پژوهشکده ایفای نقش کنند ، احتمالاً در آینده نزدیک شاهد تحولات و تغییرات چشمگیر در جایگاه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی و به تبع آن در نقش کتابداران و اطلاع‌رسانان خواهیم بود .
خانم مرضیه علایی: کارشناس ارشد برنامه ریزی آموزشی دانشگاه علوم پزشکی ایلام و خانم عظیم اعظمی: کارشناس ارشد مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشگاه علوم پزشکی ایلام در پایان نامه خود با عنوان (بررسی نگرش دانشجویان نسبت به امر تحقیق در دانشگاه علوم ﭘزشکی ایلام ) در سال 80 به این نتایج دست یافته اند :
- یکی از مهم ترین وظایف مؤسسات آموزشی به ویژه در دوران بازسازی و سازندگی ، رسالت تحقیقات است که انجام آن نیاز به بازنگری و تحلیل وسیع و عمیق در تنگناهای موجود دارد . در این تحقیق محقق درصدد است تنگناهای موجود را شناسایی نماید . در این بررسی 12 درصد از دانشجویان معتقد بودند در انجام تحقیق موانع اجرایی وجود ندارد در حالیکه گرایش اکثریت پاسخها (72 درصد ) به سمت متوسط بود، نتیجه بدست آمده با نتیجه تحقیق سهرابی همسو بود . تحقیق وی نشان داد ، نبودن یک نظام متمرکز تحقیقاتی ، شناخت ناکافی مدیران از مشکلات و موانع اجرایی به عنوان مشکلات موجود در انجـــام پژوهش می باشد (3) . نگرش 73 درصد از دانشجویان نسبت به تواناییهای علمی و شخصی خود در امر تحقیق به سمت متوسط بود و 17 درصد از دانشجویان نسبت به تأثیر برنامه ریزی آموزش در پژوهش دارای نگرش خوب بودند . در حالیکه گرایش اکثریت پاسخها نسبت به تأثیر متغیر فوق به سمت متوسط بود. در این راستا نتایج تحقیق یعقوبی و همکاران نشان داد که از عوامل ماهیتی بازدارنده تحقیق ، عدم همکاری با محققین در انتخاب و تعیین مسئله ، پر درد سر بودن انجام تحقیقات علمی ، دسترسی نداشتن به مشاور و راهنمای مناسب به ترتیب از شدت زیادی برخوردار بودند (7) .
گرایش اکثریت پاسخها در بین دانشجویان نسبت به فعالیت جمعی پژوهش و جایگاه محقق در جامعه به سمت متوسط بود . نتایج بدست آمده تأییدی بر نتایج تحقیق بکرایی و فضیلت خواه بود (۴,۱). نتایج تحقیقات نشان داد که به دلیل عدم وجود شرایط مادی و معنوی و بهاء ندادن به جایگاه محقق در جامعه و عدم فرهنگ تحقیق در جامعه ، اساتید انگیزه لازم برای پرداختن به تحقیق را ندارند .
در خصوص منابع و امکانات کتابخانه نگرش بیش از 50 درصد از دانشجویان به سمت ضعیف بود . نتایج بدست آمده تأییدی بر نتایج تحقیق سهرابی بود . نتایج وی نشان داد که اکثریت واحدهای مورد پژوهش مشکلات مربوط به آزمایشگاه ، کارگاه و کتابخانه را نسبت به مشکلات مدیریتی و فردی پژوهشگر در اولویت قرار داده بودند (3) . بین همکاری با کمیته تحقیقات و نگـرش به فـعالیت جمعـی پژوهش ارتباط معنی دار بود ، یافته حاضر با نتایج تحقیقات هادیان همسو بود . نتایج وی نشان داد که عدم آشنایی دبیران با شورای تحقیقات در حد بسیار زیاد در عدم گرایش دبیران به تحقیق تأثیر داشت (6) . همچنین بین سابقه در انجام کار تحقیقاتی و نگرش به موانع اجرایی ارتباط معنی دار نبود . نتیجه تحقیق با نتایج درودی و همکاران همسویی نداشت ، نتایج حاصل از تحقیق نشان داد دانشجویانی که قبلاً تحقیق انجام داده بودند به نسبت بیشتری معتقد بودند که امکانات مالی ( موانع اجرایی ) در اختیار دانشجویان قرار ندارد(2) .
در پایان پژوهشگران جهت ارتقاء پژوهش در نظام دانشگاهی سرمایه گذاری بیشتر در بخش تحقیقات خصوصاً برای تهیه کتب ، نشریات ، مواد وتجهیزات آزمایشگاهی ،تشکیل کارگاههای روش تحقیق و گسترش حوزه فعالیتهای شورای تحقیقات و فرهنگ تحقیقات را در میان دانشجویان پیشنهاد می نمایند.
عوامل موثر بر عدم گرایش دانشجویان به امر تحقیق :
1 - بی کاری
2 – عدم رضایت شغلی مردم
3 – وضعیت اقتصادی نا مناسب
4 – محایط نا مناسب تحقیق
5 – نا امیدی نسبت به آینده شغلی
6 – درآمد بالای مشاغل آزاد و کاذب نسبت به تحصیلات دانشگاهی و آکادمیک
ضرورت پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
1 ـ در جهان معاصر خون پژوهش در رگها و جانهای سازمانهای پویا و بالنده جاری است ، این سازمانها به تمامی مسایل مطرح در سازمانهایشان با رویکرد علمی برخورد می‌کنند و مشکلات خود را به دست توانای تحقیق حل می‌کنند . کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی نیز برای حفظ و ارتقاء موقعیت تأثیرگذار خویش ، لزوماً باید بیش از پیش برای تحقیق و پژوهش آفرینی اهمیّت قائل شوند . با اتکای به پژوهش است که کتابخانه‌ها این توانایی را کسب می‌کنند که خدمات عمیق‌تر و مطلوبتری ارائه دهند و در سطح گسترده‌تری نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده کننده (بالقوه و بالفعل) خود را برطرف سازند .
2 ـ نکته دیگری که بر ضرورت پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی تأکید دارد این واقعیت است که کتابخانه‌ها برای نیل به اهداف و وظایف خود از جمله :
ـ حفظ میراث فرهنگی برای آیندگان (حفاظت و مرمت مدارک ) ،
ـ فراهم آوری ، سازماندهی ، پردازش و اشاعه و تولید اطلاعات ،
ـ تسهیل در دسترسی به منابع ،
به برنامه ریزی منسجم و همه جانبه‌ای نیاز دارند . تدوین برنامه‌ریزی اصولی و پایدار به جز تأثیر مسائل مالی و مدیریتی تا حد بسیاری با عامل آموزش و پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی در پیوند است . آموزش و پژوهش بسان دو بالی مطمئن برای حرکت صحیح کتابخانه‌ها بسوی آرمانهای متعالی عمل می‌کند . اصولاً تفاوت میان کتابخانه‌های فعال و پویا با کتابخانه‌های منفعل و سنتی با درجه توجّه آنها به پژوهش و آموزش آشکار می‌شود .
با نگاه جستجوگر به کارکردهای کتابخانه و مراکز اطلاع‌رسانی ، ضرورت بکارگیری پژوهش آشکارتر می‌شود . شاهد هستیم که بسیاری از فعالیتهای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی مانند نیازشناسی اطلاعات ، فراهم‌آوری اطلاعات ، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی و . . . بدون بهره‌گیری از تحقیقات علمی نتایج مطلوبی به بار نمی آورد . بطور مثال اگر ساخت مجموعه‌ای متناسب با نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده کننده در نظر است ، لازم است از نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان شناخت کافی بدست آید . این شناخت قاعدتاً باید دقیق و منطبق بر واقعیت باشد تا بتوان بر مبنای آن به مجموعه‌سازی اصولی پرداخت و این شناخت جز با پژوهش و تحقیق میسّر نخواهد شد .
3 ـ سوّمین نکته‌ای را که می‌توان برای ضرورت پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی ذکر کرد این است که در حال حاضر حداقل بخشی از مشکلات بسیاری که گریبانگیر کتابخانه‌هاست ناشی از نبود اطلاعات با پشتوانه‌های تحقیقاتی است .
فواید پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
فواید متعددی را می‌توان برای پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بیان کرد . در زیر به چند مورد اشاره می‌شود :
1 ـ اصولاً با پژوهش می‌توان به آسیب‌شناسی کتابخانه پرداخت . با ابزار پژوهش کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی قادر خواهند بود مسیر و روند اطلاع‌رسانی خود را در هر نقطه‌ای مورد بررسی قرار داده و با کنکاش علمی مسائل متعدد و متنوعی را که پیش روی آنهاست تجزیه و تحلیل کنند و بهترین و مطمئن‌ترین و اصولی‌ترین راه ممکن را برای حل مسأله موجود در هر نقطه از مسیر اطلاع‌رسانی انتخاب کرد .
2 ـ مدیران کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی با بیان مسائل خود به زبان علمی بهتر می‌توانند فعالیتها و اقدامات خود را برای جامعه و مسئولان رده بالا‌تر توجیه کنند .
3 ـ مدیران کتابخانه‌ها با اتکاء و بهره‌وری از پژوهش ، مطمئن‌تر و صحیح‌تر تصمیم‌گیری می‌کنند .
4 ـ پژوهش باعث ارزش افزوده در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی می‌شود . مطالعات انجام شده نشان می‌دهد در ازای هر مبلغی که صرف پژوهش می‌شود حداقل 5 الی 10 برابر آن درآمد اضافه به جامعه برمی‌گردد ( قنبری ، 1373 ، ص 36 ) . البته این نسبت در سازمانهایی که فرآیند تحقیق به درستی جریان می‌یابد چشمگیرتر است . کتابخانه‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند .
5 ـ با نهادینه کردن پژوهش از بسیاری دوباره کاریها و اهمال کاریها جلوگیری بعمل می‌آید و همچنین ضمن صرفه‌جویی در هزینه و زمان ، کارها با صحت و دقت بیشتری انجام می‌شود .
6 ـ با انجام پژوهش جایگاه و وجهه و مقبولیت علمی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بطور قابل ملاحظه‌ای ارتقاء می‌یابد .
7 ـ زمینه پیاده‌سازی استاندارد ایزو 9000 با نهادینه کردن پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی همواره‌تر می‌شود . بکارگیری نظام استاندارد در فعالیتها و خدمات کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی تبعات مثبت فراوانی دارد که چند مورد آن فهرست‌وار ذکر می‌شود :
الف ـ امکان هماهنگی بین فعالیتهای مراکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های مختلف فراهم می‌شود ، در نتیجه بطور قابل ملاحظه‌ای در هزینه‌های تکراری صرفه‌جویی می‌شود .
ب ـ امکان ارائه خدمات کیفی بجای ارائه خدمات کمّی میسر می‌شود در نتیجه امکان ارائه اطلاعات مرتبط فراهم می‌گردد .
ج ـ خود ارزیابی مستمر در مراکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ها امکان اجرایی یافته و به عبارت دیگر روشهای لازم برای انجام چنین کارهایی شناسایی می‌شود .
د ـ استراتژیهای کلان مراکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ها جهت‌دار می‌شود و امکان سیاست‌گذاری ، برنامه‌ریزی ، نظارت و کنترل فعالیتها فراهم می‌شود .
هـ ـ کنترل مداوم پروژه‌ها فراهم می‌شود و امکان بهره‌وری کامل از امکانات و نیروی انسانی میسر می‌شود ( شیری ، 1379 ، پیشگفتار ) .
تنگناهای پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
تنگناهای پژوهشی که کم و بیش در اغلب کتابخانه‌ها ، مراکز اطلاع‌رسانی و حوزه کتابداری به چشم می‌خورد توسط کومار ( 1374 ، ص 10 ) بشرح زیر اعلام شده است .
1 ـ نه تنها نوعی بی‌تفاوتی شدید نسبت به فرایند پژوهش در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی وجود دارد ، بلکه نتایج پژوهش نیز از این بی‌تفاوتی بی‌نصیب نیست . خود کتابداران به ندرت به نتایج تحقیقات توجّه می‌کنند و علاوه بر بی‌توجهی ، برخوردشان نسبت به پژوهشگران و فرایند و نتایج پژوهش غالباً با بی‌اعتمادی و بعضاً دشمنی همراه است .
2 ـ مبادله یافته‌های پژوهش در ارتباطات علمی و پژوهشی در این زمینه رضایت بخش نیست در حالیکه برای بهبود بخشیدن به این وضعیت زمینه های مناسبی وجود دارد .
3 ـ در این رشته سنت پژوهش طولانی نیست . در بسیاری از کشورها از جمله ایران پژوهش در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پدیده تاز‌ه‌ای است و در نتیجه این کشورها فاقد سنّت و سابقه پژوهشی در این زمینه‌اند . هر چند سنّت پژوهش در این رشته در کشور آمریکا نیز به دهه 1930 باز می‌گردد .
4 ـ کمبود منابع مالی ، تسهیلات ، مدارک و پشتیبانی های اداری و سازمانی در اکثر کشورهای در حال رشد وجود دارد . به ویژه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی وابسته به دولت بیشتر از کمبود منابع و امکانات پژوهشی رنج می‌برند . این امر در کشورهای در حال توسعه که بودجه‌های سالانه آنها نوسان بیشتری دارد . به گونه آشکارتری صادق است .
5 ـ عدم هماهنگی در تعیین اولویتهای پژوهشی در زمینه کتابداری و اطلاع‌رسانی ، این مشکل درکشورهای که فاقد متولی مشخص برای تعیین سیاست‌های کلان پژوهشی هستند ، بیشتر نمایانگر است . کشور ایران نیز دچار سردرگمی و بی‌برنامه‌گی در پژوهشهای کتابداری و اطلاع‌رسانی است .
6 ـ بانک اطلاعاتی جامع از تحقیقات انجام شده و یا در حال اجرا در زمینه کتابداری و اطلاع‌رسانی وجود ندارد . وجود چنین بانکی ، ضمن اینکه به پژوهشگران کتابداری کمک فراوان می‌کند ، از بسیاری دوباره کاریها جلوگیری به عمل می آورد و آخرین یافته‌ها را در این حوزه ارائه می‌دهد .
7 ـ فقدان فرهنگ گرایش به تحقیق در کتابداران و اطلاع‌رسانان .
به عقیده کومار ( 1374 ، ص 10 ) بین کتابداران و اطلاع‌رسانان تقریباً نوعی بی‌میلی به پژوهش به چشم می‌خورد . وی این جریان را ناشی از این امر می‌داند که صاحب‌نظران این حرفه نتوانسته‌اند شناخت و دلگرمی کافی نسبت به نتایج و پیشرفت‌های پژوهشی ایجاد کنند .
فتاحی (1379 ، ص 33 ) نیز تلویحاًعلت عدم گرایش کتابداران و اطلاع‌رسانان ایران را به امر تحقیق ناشی از برنامه‌ها و شیوه‌های تدریس حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی می‌داند . وی معتقد است برنامه‌ها و شیوه‌های تدریس در این حوزه از یک زیر بنای محکم و مبتنی بر نظریه‌های نوین آموزشی برخوردار نبوده است .
از این رو شاهد هستیم فقط تعداد قلیلی از کتابداران و اطلاع‌رسانان از توانایی تحقیق و نگارش مقاله‌های تحقیقی برخوردارند .
انگیزه لازم برای انجام تحقیق در آنها وجود دارد . این وضعیت اخیر را می‌توان با مقایسه بین تعداد فرهیختگان این حوزه و تعداد تولیدات علمی آنها نیز دریافت .
دیانی ( 1379 ، ص 1 ) و فتاحی ( 1379 ، ص 31 ) خواستار تحول در نحوه آموزش رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی شده‌اند تا آموخته‌گان این حوزه توانایی لازم را برای پژوهش بیابند .
راهکارهای پیشنهادی برای بسترسازی پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
عوامل بسیاری لازم است تا فرایند پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی نهادینه شود . در این بخش به برخی از آن عوامل که وجود آنها در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی ضروری است تامحیط مناسب و بستری مطمئن برای پژوهش فراهم شود ، اشاره می‌گردد :
1 ـ مهمترین عامل که می تواند تأثیر بسزایی در نهادینه کردن پژوهش داشته باشد ایجاد بینش علمی و اعتقادی درونی در کارکنان کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی نسبت به پژوهش و تحقیقات است . بینش علمی وضع موجود را طبیعی تلقی نمی‌‌کند . راز تحولات علمی و تسلط به طبیعت در طول تاریخ همین اندیشه بوده است . اندیشه‌گرانی چون گالیله ، کپرنیک ، بیکن و دهها اندیشه‌گر دیگر که کوشندگان علوم جدید هستند ، نخست بر طبیعی بودن وضع موجود ، شک کردند . به دنبال این شک علمی بود که به پژوهش پرداختند و به یافته‌های نو دست یافتند . انسان جستجوگر از شک علمی نمی‌هراسد . انسان دارای بینش علمی به تغییر و تحول مستمر اعتقاد دارد و پیوسته به دنبال تجربه و نوآوری است ( قاسمی پویا ، 1375 ، ص 593 ) .
بنابراین ضرورت دارد با هر نوع تدبیری ، بینش علمی لازم و آمادگی پژوهش را در محیط کتابخانه و مراکز اطلاع‌رسانی ایجاد کنیم . این باور جدّی را می‌توان به روشهای گوناگون که از پشتوانه‌های تحقیقاتی برخوردار باشد بوجود آورد . البته این نوع تغییرات بنیادی نیاز به زمان طولانی دارد و لازم است با برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری دراز مدت بینش علمی را ایجاد کرد . بینش علمی هر چند باید از دوران کودکی آغاز شود ولی برای آموختن هیچوقت دیر نیست . در کتابخانه‌ها در درجه نخست می‌بایست آموزش اصولی را پایه‌گذاری کرد . آموزشی که به تولید علمی و بهره‌وری در کار بیانجامد .
2 ـ فراهم کردن امکانات و تجهیزات ضروری پژوهش
بدون امکانات پژوهشی در داخل هر سازمان تحقیقاتی ، پژوهش یا به کُندی پیش می‌رود یا امکان‌پذیر نخواهد بود . خوشبختانه با توجّه به ماهیت مراکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌ها ، برخی امکانات از قبل آماده است . صرفاً باید امکانات لازم پژوهشی را به خدمت گرفت . از چند مورد از امکانات و تسهیلات ضروری برای پژوهش موارد زیر است :
الف ـ فراهم بودن امکان دسترسی به منابع چاپی و منابع الکترونیکی داخل و خارج از کتابخانه .
ب ـ تهیه کپی مقاله‌های مورد نیاز پژوهشگران چه از داخل و چه از خارج کشور .
برای انجام این کار ، بخش سفارش و فراهم‌آوری کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی باید به گونه‌ای فعال عمل کند . برای نمونه تهیه کپی از مقاله‌های نشریات ادواری در ایران می‌توان از لوح مجله نمایه ، از بانک اطلاعاتی نشریات لاتین مرکز اسناد و مدارک علمی ایران و از طریق پایگاه اطلاعاتی مقالات فارسی مجلات در کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز استفاده کرد . برای مقاله‌هایی که در ایران امکان تهیه آن نیست می‌توان از کتابخانه بریتانیا ( British library ) مرکز تأمین مدارک این کتابخانه ( British Library Document Supply Center ) کپی مقاله‌ها یا در برخی مواقع اصل منبع را برای پژوهشگران درخواست کرد . کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی می‌توانند با عقد قرارداد با کتابخانه بریتانیا یا نمایندگان کتابخانه بریتانیا مانند کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز منابع مورد نیاز خود را درخواست کنند .
ج ـ فراهم کردن انواع نرم افزارهای عمومی برای تحقیق
توسعه رایانه‌ها و برنامه‌های رایانه‌ای محقق را در زمینه‌های مختلف تحقیق یاری می‌کند بطوریکه در اجرای پژوهش سرعت و دقت بیشتری را باعث می شود . به چند نوع نرم‌افزار که لازم است محققان با آنها آشنایی کافی داشته باشد در زیر اشاره می‌گردد :
ـ نرم‌افزارهای متن‌نگار یا واژه‌نگار : نوعی نرم‌افزار است که برای نوشتن متون مختلف مانند یک گزارش تحقیقی ، مقاله و پایان‌نامه به کار می‌رود . مانند نرم‌افزار Word و زرنگار.
ـ نرم‌افزارهای ترسیمی : این نوع نرم‌افزار در هنگام ارائه یافته‌ها و نتایج پژوهش به کار می‌آید . معمولاً ارائه نتایج با ترسیم منحنی داده‌ها بصورت نمودار‌های علمی انجام می‌شود . محقق با استفاده از اینگونه نرم‌افزارهای رایانه‌ای توانایی می‌یابد که تفسیر نتایج تحقیق خود را ساده‌تر انجام دهد . از جمله این نرم‌افزارها EXCel است .
ـ نرم‌افزارهای آماری : امروزه اغلب تحقیقات نیاز به بررسی آماری داده‌ها دارند . کمتر تحقیقی در زمینه‌های علوم‌اجتماعی از جمله کتابداری و اطلاع‌رسانی یافت می‌شود که محقق نیاز به بررسی ساده یا مفصل آماری ، نداشته باشد . از طرف دیگر توسعه روزافزون نرم‌افزارهای آماری و ساده شدن نحوه به کارگیری روشهای آماری موجب ترغیب محققان به استفاده بیشتر از روشهای آماری شده است که در مجموع ضرورت بکارگیری هر چه بیشتر آنها را می‌رساند . دونمونه برجسته اینگونه نرم‌افزارها SAS و SPSS است .
ـ نرم‌افزارهای بانک داده (Database ) : از اینگونه نرم‌افزارها برای نگهداری و استفاده مطلوب از داده ها یا به عبارت دیگر برای تشکیل بانک داده‌ها در کارهای تحقیقی استفاده می‌گردد . از جمله این نرم‌افزارها می‌توان Access , Foxpro , Endnot , Idealist را نام برد ( فاخر ، 1378 ، ص 37 ـ 51 ) .
3 ـ ایجاد فضای مناسب تحقیقاتی
برای ایجاد محیط مناسب پژوهشی ضرورت دارد به چند جنبه توجه شود .
الف ـ جنبه مالی : ناگفته پیداست که وضعیت مالی مناسب تا چه حد می‌تواند به گونه قابل ملاحظه‌ای گستره پژوهش را به لحاظ کیفی و کمّی افزایش دهد . همانگونه که دکتر منصوری (1373 ، ص 86 ) بیان می‌دارد : ” صرف بودجه تحقیقاتی کلان مانند دینامیت تمامی موانع را منفجر می‌کند و موتور قوی برای تحقیقات خواهد شد “ ، وجود حمایت مالی به ویژه در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی که در شروع کار پژوهشی بسر می‌برند برای دادن شتاب اولیه امر ضروری به نظر می‌رسد .
معمولاً چون بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری تحقیقی نیازمند زمان است ، مدیران کمتر راغب به سرمایه‌گذاری پژوهشی هستند . امّا با توجیه کافی فؤاید و ثمرات پژوهش ، مدیران نیز علاقمند به سرمایه گذاری در امر پژوهش خواهند شد .
ب ـ جنبه اداری : یکی دیگر از عوامل لازم جهت بهبود پژوهش ، وجود ساختار اداری مطلوب بخش پژوهش است . به نظر چنانچه مؤسسه‌های پژوهشی یا بخش‌های پژوهش هر سازمان از استقلال بیشتری برخوردار باشند ، کارآیی آنها به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا خواهد کرد . به گونه‌ای که مسئولان پژوهشی در امور خود سریعتر به تصمیم‌گیری می‌پردازند . استقلال نسبی بخش پژوهش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی با ساختار مناسب نقش بورکراسی را کم رنگ‌تر می‌کند . با تمرکز اختیارات بیشتر به بخش پژوهشی ، جریان پژوهش از سرعت بیشتری برخوردار خواهد شد . بهتر است در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بخش پژوهش به طور مستقیم زیر نظر رئیس کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی به وظایف خود عمل کند .
ج ـ جنبه روانی : این جنبه بسیار حساس‌تر و به تعبیری مؤثرتر از دیگر جنبه‌های لازم در محیط پژوهشی است . از آنجائیکه این جنبه نامحسوس‌تر از دیگر جنبه‌های مطرح شده میباشد . باید توجّه بیشتری به این قضیه معطوف گردد تا محیط مناسب و خوشایندی برای امر پژوهش فراهم آید . اصولاً ایجاد محیط مناسب و آرامش بخش روانی جزو عناصر اجتناب‌ناپذیر تحقیق محسوب می‌شود و بدون آرامش روانی از پژوهش نمی‌توان نتیجه‌ای گرفت . آرامش واقعی در محیط پژوهشی به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله :
1 ـ رفع تنش‌های روانی در محیط پژوهشی لازم است موانع احتمالی ایجاد تنش شناسائی و مرتفع گردد تا هر پژوهشگری بدون دغدغه و مانعی به پژوهش بپردازند .
2 ـ به جز حمایت مالی ، شایسته است پژوهشگران از حمایت معنوی لازم نیز برخوردار باشد . این حمایت باید به گونه‌ای باشد که محققان در سازمانهایشان جایگاه ویژه‌ای داشته باشند . از وجود آنها در اموری که لااقل مرتبط با زمینه پژوهشی آنهاست . به عنوان یک کارشناس استفاده شود تا ضمن اینکه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی از نظرات آنها بهره‌مند می‌شوند . پژوهشگران احساس کنند که پژوهش آنها را جدی گرفته‌اند . حمایت معنوی در روحیه و انگیزه محققان تأثیر بسزایی دارد و در جذب و ترغیب دیگر کارکنان به سوی پژوهش ، کارآفرین است .
3 ـ برای تکریم کتابداران و اطلاع‌رسانان محقق و تسریع در فعالیتهای پژوهشی شایسته است ، حداقل ، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بزرگ دارای کتابخانه تخصصی کتابداری و اطلاع‌رسانی باشند . با وجود کتابخانه تخصصی کارکنان پژوهشی بهتر می‌توانند با فراغ بال و با صرف کمترین زمان به منابع تحقیق خود دست یابند .
تحقیق و توسعه و تکنولوژی
از زمان جنگ دوم جهانی تا کنون تحقیق و توسعه منبع اصلی رشد و دگرگونی جامعه های صنعتی تشخیص داده شده است . پیش از جنگ جهانی دوم ، فعالیت های تحقیق توسعه عمدتأ در صنایع نظامی ایالات متحده آمریکا ، ژاپن و اروپا متمرکز بود . در آن زمان مؤسسات تحقیق توسعه نسبتأ کوچک بودند ، مدیریت این مؤسسات به پیچیدگی امروز نبود و رویارویی تحقیق و توسعه با دیگر عوامل به سادگی صورت می گرفت .
در پایان جنگ جهانی دوم ، ایالات متحده آمریکا در زمینه های مختلف تکنولوژی ( در مقایسه با بقیه جهان) بصورت تعیین کننده پیش افتاد. همان زمان که کشورهای صنعتی اروپا و ژاپن برای تجدید بنای ویرانی های جنگ می کوشیدند ، ایالات متحده از طریق سرمایه گذاری بر روی نتایج بدست آمده از فعالیت های تحقیق و توسعة زمان جنگ به سرعت پیشرفت کرد .امروزه تحقیق و توسعه در سراسر دنیای صنعتی یک فعالیت عمده صنعتی شده است .
علی رغم اینکه تحقیق و توسعه صنعتی در زندگی شرکت های کشورهای توسعه یافته در سی سال گذشته ، فعالیتی بوده که اهمیت آن پیوسته فزونی می یافته است ، در عین حال کشورهای در حال توسعه ، به تازگی به اهمیت آن پی برده اند.
با آنکه حدود سی کشور توسعه یافته ( یا کمتر از یک سوم جمعیت جهان ) بر دانش و تکنولوژی جهان چیرگی دارند و اکثریت موثر نشریات علمی ، اختراعات ، حق امتیازها و محصولات جدید ، در اختیار این کشورها است ، تقریبأ همة کشورهای در حال توسعه از نارسایی های نظام تکنولوژیک زیان می بینند . در حدی که دربسیاری از این کشورها یا اصلأ مؤسسه تحقیق و توسعه ای وجود ندارد و یا اگر هم وجود داشته باشد بسیار کوچک و فاقد کارآ یی است .
از آنجا که تکنولوژی و تولید علم محصولی است که در کارخانه تحقیق و توسعه بوجود می آید و واحدهای تحقیق و توسعه ، رکن زیر بنای تکنولوژی دانسته شده اند و بزرگترین منبع یگانه نوآوری تحقیق و تحقیق و توسعه است . ولی عملأ در کشورما کمتر تلاشی برای انجام فعالیت های تحقیق و توسعه به چشم می خورد.
تحقیق و توسعه چیست ؟
تحقیق و توسعه عبارت از کار خلاقی است که بطور منظم برای افزایش ذخیرة علمی و دانش فنی و نیز استفاده از این دانش در اختراع و طرح کار برهای جدید انجام می شود ( فریمن 1974 )
فرایند تحقیق و توسعه و توسعه عبارت از شناسائی نیاز یا استعداد ، پیدایش اندیشه ها ، آفرینش ، طراحی ، تولید و معرفی و انتشار یک محصول یا نظام تکنولوژیک تازه است .(دین ولگدهار 1980)
یونسکو تحقیق و توسعه راچنین تعریف کرده است : هر گونه فعالیت منسجم ، خلاق در جهت افزایش سطح دانش و معرفت علم اعم از دانش مربوط به انسان ، فرهنگ ، جامعه و استفاده از این دانش برای کاربردهای جدید . ( یونسکو - 1980)
علوم و تکنولوژی دو محصول فعالیت های تحقیق و توسعه :
فعالیت های علمی و تحقیق و توسعه به مفهوم عام همیشه دو محصول به همراه دارد ، یکی معلومات و دانش و دیگری تکنولوژی و فن در لغت نامه ها علم به معنای کسب معلومات به صورتی سیستماتیک و تنظیم یافته تعریف می گردد. گرچه تعاریف بسیار زیادی می توان برای علم قائل شد.
بعضی ها علم را به معنای ایجاد خلاقیت برخی دیگر علم را یک نوع فعالیت فکری و اجتماعی و برخی دیگر علم را یک تحول فرهنگی دانسته اند .
ارتباط سیستماتیک بین علوم و تکنولوژی از طریق انجام فعالیت های تحقیق و توسعه در واقع پس از جنگ جهانی دوم برقرار شد و قبل از آن تکنولوژی از طریق سعی و خطا و یا به صورت تصادفی و یا از طریق تفکر مطلق نصیب بشریت گردیده است .
تجارب چند دهة گذشته نشان داده است که آن دسته از کمپانی هایی که ارتباط بین علم و تکنولوژی را در عمل برقرار نموده اند از رشد سریعتری نسبت به سایرین برخوردار بوده اند . البته فاصله زمانی بین بکارگیری نتیجه تحقیقات در تولید تکنولوژی در ابتدای امر بسیار زیاد بوده که بعضأ به یک قرن می رسید اما بعدها این زمان از چند سال تجاوز ننمود.
تحقیق و توسعه پیش در آمد ی بر تولید علم :
در کشور ما ، قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کمتر تلاشی برای انجام فعالیت های تحقیق و توسعه به چشم می خورد و فقط در خلا ل سالیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی و خصوصأ در طول سالیان جنگ تحمیلی ، عطش گرایش به فعالیت های تحقیق و توسعه و تلاش برای خود اتکایی فنی موجب صرف امکانات و منابع زیادی از منابع محدود این مرز و بوم به امور تحقیقات صنعتی و نمونه سازی و کپی سازی محصولات خصوصأ در راستای تأمین نیازهای جنگ تحمیلی گردیده است . از طرف دیگر پس از پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوران بازسازی کشور و جبران نارسایی های تولیدی گذشته ، درصد زیادی از مدیران واحدهای صنعتی تحت پوشش دولت برای بازسازی و توسعه منابع خویش متقاضی تأسیس واحدهای تحقیق توسعه بوده اند.
ولی براستی عوامل مؤثر در گسترش و ارتقای فعالیت های تحقیق و توسعه کدامند ، چگونه باید فعالیت های تحقیق و توسعه را برنامه ریزی ، سازماندهی ، هدایت و رهبری و کنترل نمود تا به تولید و تکنولوژی در کشور دست یافت .
تحقیق و توسعه عبارت از فرایند پویای به هم پیوسته ای از تحقیقات پایه ای ، تحقیقات کاربردی و تحقیقات توسعه ای است که نتایج علمی آن تولید علم و دانش می باشد ( یونسکو _ 1988) .
در جهان امروز اکثر کشورها امر برنامه ریزی و سیاست گذاری علمی ( علوم و تکنولوژی ) را جزئی از برنامه سیاست کلان دولت های خود قرار داده اند زیرا براین مسئله معتقدند که علوم و فنون می توانند به بهترین شکل ممکنه در خدمت دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور ، توسعه و پیشرفت اقتصادی و رفاه اجتماعی قرار گیرند . دستیابی به امر فوق می تواند قدرت سیاسی ، ایجاد استقلال ، افزایش در آمد ، توسعه صادرات ، رفاه اجتماعی و بهبود سطح زندگی افراد یک کشور را بدنبال داشته باشد. با این همه اهمیت در زمینه تحقیقات علمی و صنعتی و بهره گیری از دستاورد های مختلف اقتصادی و سایر زمینه ها ، کشورهای جهان سوم منابع انسانی و مالی عمده ای را در خدمت پژوهش قرار نمی دهند .
بنابراین می توان یکی از عوامل زمینه ساز برای گسترش و تولید علم در کشور را تحقیق و توسعه دانست و برای اینکه بتوانیم از تقلید علم از کشورهای پیشرفته جلوگیری کنیم بایستی به تحقیق و توسعه در کشور توجه زیادی داشته باشیم.
متأسفانه در کشور ما نقش تحقیق و توسعه نسبت به کشور
