فایل : word
قابل ویرایش و آماده چاپ
تعداد صفحه :225
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه
فصل اول : چهار چوب تحقیق
1-1- بیان مسئله.......................................................................................................... 2
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق ................................................................................... 4
1-3- اهداف تحقیق .................................................................................................... 5
1-4- سوالات تحقیق .................................................................................................. 5
1-5- فرضیات تحقیق ................................................................................................. 5
1-6- پیشینه تحقیق ( ادبیات مربوطه ) .......................................................................... 6
1-7- قلمرو مکانی – زمانی تحقیق ............................................................................. 10
1-8- مراحل و روش تحقیق ....................................................................................... 10
1-9- محدودیت و مشکلات تحقیق............................................................................. 11
1-10- تعریف واژه بازار ........................................................................................... 11
فصل دوم : ادبیات و مبانی نظری تحقیق
2-1- تئوریها و نظریه های تحقیق................................................................................ 16
2-1-1-نظریه اقتصادی شهر بعنوان یک بازار ......................................................... 16
2-1-2- نظریه رابرت دیکنسون ( نظریه ساخت عمومی شهرها ) ............................. 17
2-1-3- نظریه ارنست برگس ( ساخت شهر بصورت دوایر متحد المرکز ) ............... 18
2-1-4- نظریه مکان مرکزی والترکر پستالر ............................................................ 19
2-1-5- نظریه گوشاو و جووانی ........................................................................... 21
2-1-6- نظریه زیبا سازی ( شهر سازی تعویضی ) تجربه پاریس ............................. 21
2-2- پیشینه تاریخی پیدایش بازارها ............................................................................ 24
2-3- سیر تکامل و تحول شهر و بازار در ایران ............................................................ 26
2-3-1- دوره صفویه ( قرن 11 تا 13 هجری قمری ) ............................................. 26
2-3-2- دوره قاجار ............................................................................................ 28
2-3-3- دوره پهلوی ........................................................................................... 30
2-3-4- از انقلاب اسلامی تا حال ......................................................................... 32
2-4- عناصر کالبدی بازارهای سنتی ............................................................................. 33
2-4-1- حجره و دکان ......................................................................................... 36
2-4-2- مجموعه های سر پوشیده ......................................................................... 37
2-4-2-1- تیم .................................................................................................... 37
2-4-2-2- تیمچه ................................................................................................ 37
2-4-3- خان یا سرا .............................................................................................. 37
2-4-4- راسته ...................................................................................................... 39
2-4-5- چهار سو یا چهار سوق ............................................................................. 40
2-5- عناصر تجاری و تولیدی .................................................................................... 41
2-5-1- کارگاه ها ............................................................................................... 41
2-5-2- قیصریه .................................................................................................. 41
2-6- عناصر با نقش انباری ......................................................................................... 42
2-6-1- خانبار ، خان انبار ..................................................................................... 42
2-6-2- کاروانسرا یا سرا ...................................................................................... 42
2-7- عناصر مذهبی ، اجتماعی ، فرهنگی و خدماتی ..................................................... 44
2-7-1- مسجد ................................................................................................... 44
2-7-2- حمام ..................................................................................................... 45
2-8- عناصر ارتباطی و حفاظتی .................................................................................. 46
2-8-1- میدان ..................................................................................................... 46
2-8-2- گذر ....................................................................................................... 47
2-8-3- در و دروازه ........................................................................................... 48
2-9- شکل بازار در اقلیم های مختلف ایران ( ریخت شناسی اقلیمی بازار ) ................... 48
2-9-1- بازارهای مناطق مرطوب و پر باران کرانه های جنوبی در پای خزر .............. 49
2-9-2- بازارهای مناطق گرم و مرطوب سواحل جنوبی ایران .................................. 50
2-9-3- بازارهای نواحی سرد و کوهستانی و مرتفع ............................................... 51
2-9-4- بازار در مناطق گرم و خشک و دشت های فلات ایران .............................. 52
2-10- بازارها از نظر فرم و شکل فضای معماری ......................................................... 56
2-10-1- بازارهای منظم ( طراحی شده یا دارای طراحی معمارانه ) ......................... 56
2-10-1-1- بازارهای خطی یا طولی ( یک بعدی یا تک محوری ) .......................... 57
2-10-1-2- بازارهای گسترده ( چند محوری یا دو بعدی ) .................................... 57
2-10-2- بازارهای نا منظم ( خودرو یا طراحی نشده یا بدون طراحی معمارانه ) ....... 57
2-11- عوامل مؤثر در ساخت اکولوژیکی و توزیع فضایی و نحوه استقرار اصناف و
فعالیتها در بازارهای سنتی........................................................................................... 58
2-11-1- جاذبه و کشش اصناف و راسته های تخصصی ........................................ 59
2-11-2- ویژگیها و خصوصیات هر صنف و فعالیت ............................................. 60
2-11-3- همگرایی فعالیتهای همنوع و هماهنگ و سازگاری آنها ............................. 60
2-11-4- واگرایی فعالیتهای ناسازگار ( تفکیک و جدایی فعالیتهای ناسازگار ) ......... 62
2-11-5- همبستگی و گرایش های قومی ، مذهبی و نژادی ..................................... 63
2-11-6- امنیت و حفاظت ................................................................................... 64
2-12- عملکردها و نقش های مختلف بازار ................................................................. 66
2-12-1- نقش و عملکرد اقتصادی بازار ............................................................... 67
2-12-2- نقش و عملکرد اجتماعی بازار ............................................................... 68
2-12-3- نقش و عملکرد مذهبی – فرهنگی بازار .................................................. 69
2-12-4- نقش و عملکرد سیاسی بازار .................................................................. 71
2-12-5- نقش و عملکرد کالبدی – ارتباطی بازار .................................................. 73
فصل سوم : بستر جغرافیایی تحقیق و سیر استقرار شهر خوی
3-1- جغرافیای طبیعی شهر......................................................................................... 77
3-1-1- موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن ........................................................ 77
3-1-2- موقعیت ارتباطی شهر .............................................................................. 82
3-1-3- مسائل کلی زمین شناسی ......................................................................... 82
3-1-3-1- توپوگرافی شهر خوی .......................................................................... 82
3-1-3-2- شیب زمین ......................................................................................... 83
3-1-3-3- ساختار زمین ...................................................................................... 84
3-1-4- آب و هوا .............................................................................................. 84
3-1-4-1- بارش ................................................................................................ 84
3-1-4-2- دما .................................................................................................... 87
3-1-4-3- روزهای یخبندان ................................................................................. 88
3-1-4-4- فشار و باد ......................................................................................... 89
3-1-4-5- تابش آفتاب ....................................................................................... 90
3-2- جغرافیای انسانی شهر خوی ............................................................................... 91
3-2-1- وجه تسمیه ............................................................................................ 91
3-2-2- گذشته تاریخی ....................................................................................... 92
3-2-3- موقعیت سیاس – اداری .......................................................................... 93
3-2-4- ساختار جمعیتی شهر خوی ...................................................................... 94
3-2-4-1- تحولات جمعیتی شهر خوی ................................................................ 94
3-2-4-2- تغییرات بعد خانوار در شهر خوی ........................................................ 95
3-2-4-3- ترکیب سنی وئ جنسی و درصد باسوادی در شهر خوی ........................ 97
3-2-4-4- میزان مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 ......... 99
3-2-5- ویژگیهای اقتصادی شهر خوی ................................................................ 103
3-2-5-1- ساختار اقتصادی ، اشتغال و ضریب تکفل در شهر خوی ....................... 103
فصل چهارم : مطالعه ویژگیهای ساخت و سازمان کالبدی بازار سنتی شهر خوی
4-1- پیدایش شهر و چگونگی توسعه شهر و روند آن در ادوار گذشته .......................... 108
4-2- جاده ابریشم و نقش و تاثیر آن بر شهر و بازار خوی ........................................... 121
4-3- شروع اقدامات شهر سازی جدید و اثرات آن بر روی بافت قدیمی شهر خوی و
بازار آن و عناصر و اجزاء اصلی شهر.......................................................................... 126
4-3-1- تاثیر بر روی بافت قدیمی شهر ............................................................... 127
4-3-2- تاثیر بر روی بافت بازار ......................................................................... 130
4-3-3- تاثیر بر سایر فضاها و عناصر قدیمی شهر ................................................ 133
4-4- شناخت کلی از بازار ........................................................................................ 136
4-5- شبکه های دسترسی به بازار .............................................................................. 141
4-6- روند تغییرات کالبدی بازار ................................................................................ 146
4-7- عناصر بازار ..................................................................................................... 148
4-7-1- مغازه ها و حجره ها ............................................................................... 148
4-7-2- راسته ها ................................................................................................ 149
4-7-3- حمام ها ................................................................................................ 151
4-7-4- اماکن مذهبی ......................................................................................... 152
4-7-5- کاروانسراها ........................................................................................... 160
4-8- بررسی جغرافیایی خصوصیات معماری و مصالح ساختمانی بکار رفته در بازار ...... 164
4-8-1- وضعیت معماری و مصالح بکار رفته ....................................................... 165
4-8-2- وضعیت سقف و پشت بام دکانها ............................................................ 166
4-8-3- وضعیت کف بازار.................................................................................. 167
4-8-4- وضعیت شیب بازار ................................................................................ 168
4-9- کاربری و نوع واحدهای تجاری بازار ................................................................. 168
4-10- نحوه مالکیت واحدهای تجاری بازار ................................................................ 170
4-11- تاسیسات و تجهیزات بازار ............................................................................. 171
4-11-1- آب .................................................................................................... 171
4-11-2- برق .................................................................................................... 173
4-11-3- گاز ..................................................................................................... 173
4-11-4- تلفن ................................................................................................... 173
4-11-5- سیستم دفع فاضلاب ............................................................................ 174
4-11-6- انشعابات آتش نشانی ........................................................................... 174
4-11-7- سرویس های بهداشتی عمومی .............................................................. 175
4-11-8- وسایل سرمایشی و گرمایشی ................................................................ 175
4-11-9- امکانات رفاهی .................................................................................... 175
4-12- آسیب شناسی و بررسی مشکلات بازار خوی و راهکارهای دفع آن .................... 176
4-12-1- مشکلات کالبدی بازار خوی ................................................................. 176
4-12-1-1- رطوبت و ترک ................................................................................ 176
4-12-1-2- سقفها ............................................................................................. 176
4-12-1-3- کف سازی ...................................................................................... 177
4-12-1-4- مشکلات تاسیساتی .......................................................................... 177
4-12-1-5- مسائل و مشکلات ترافیکی ............................................................... 178
4-12-2- مشکلات حرکتی بازار خوی ................................................................. 178
4-12-2-1 عدم باراندازهای مناسب در اطراف بازار...................................................... 179
4-12-3- مشکلات اقتصادی بازار خوی ............................................................... 179
4-12-4- مشکلات اجتماعی بازار خوی............................................................... 181
4-12-5- مشکلات بصری بازار خوی ................................................................. 182
4-12-6- مطالعات رفع مشکلات و آسیب ها ...................................................... 182
4-13- نقش ها و عملکردهای بازار خوی ................................................................... 184
4-13-1- نقش و عملکرد تجاری – اقتصادی بازار خوی ....................................... 184
4-13-2- نقش و عملکرد اجتماعی – سیاسی بازار خوی ....................................... 185
4-13-3- نقش و عملکرد مذهبی – فرهنگی بازار خوی ........................................ 186
4-13-4- نقش و عملکرد کالبد ارتباطی بازار خوی ............................................... 187
4-14- نتایج پرسشنامه ها .......................................................................................... 188
فصل پنجم : پاسخ به فرضیات ، نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1- پاسخ فرضیات ................................................................................................. 210
5-1-1 - فرضیه اول ................................................................................................ 201
نتیجه ........................................................................................................................ 210
5-1-2- فرضیه دوم .................................................................................................. 210
نتیجه ........................................................................................................................ 112
5-2- نتیجه گیری....................................................................................................... 213
5-3- پیشنهادات ....................................................................................................... 215
منابع و مآخذ ............................................................................................................ 220
منابع خارجی............................................................................................................. 224
عکس ها................................................................................................................... 225
ضمائم
چکیده
فهرست پیوستها
عکس شماره 1 ، نمای خارجی دروازه سنگی خوی................................................... 225
عکس شماره 2 ، راسته فرش فروشان ...................................................................... 225
عکس شماره 3 ، نمایی از بازار خوی ...................................................................... 226
عکس شماره 4 ، نمای داخلی کاروانسرای خان ........................................................ 226
عکس شماره 5 ، نمای داخلی مسجد ملاحسن ......................................................... 227
عکس شماره 6 ، نمای داخلی مسجد حجتیه ............................................................. 227
عکس شماره 7 ، نمای داخلی مسجد مطلب خان ...................................................... 228
عکس شماره 8 ، نمای خارجی ساختمان شهرداری سابق............................................ 228
فهرست اشکال و نقشه ها
نقشه شماره ( 2-1 ) : ساخت کالبدی شهر در دوره صفویه ............................................. 28
نقشه شماره ( 3-1 ) : نقشه موقعیت استان آذربایجان غربی در ایران .............................. 79
نقشه شماره ( 3-2 ) : نقشه موقعیت خوی در تقسیمات سیاسی استان آذربایجان غربی .... 80
نقشه شماره ( 3-3 ) : نقشه موقعیت شهر خوی در تقسیمات سیاسی شهرستان ............... 81
نقشه شماره ( 4-1) : نقشه مراحل پیدایش و توسعه شهر خوی ..................................... 117
نقشه شماره ( 4-2 ) : نقشه مراحل پیدایش و توسعه شهر خوی ................................... 120
نقشه شماره ( 4-3 ) : نقشه بازار خوی ....................................................................... 144
نقشه شماره ( 4-4 ) نقشه شکه های دسترسی به بازار خوی ......................................... 145
عکس شماره ( 2 – 1 ) مقطع شماتیک از چهار نوع بازار در چهار اقلیم مختلف .......... 54
عکس هوایی شهر خوی سال 1333............................................................................. 118
عکس هوایی شهر خوی سال 1348 ............................................................................ 119
فهرست جداول
جدول شماره ( 3-1 ) : وضعیت بارش و انحراف معیار ماهانه و بالاترین 24 ساعته ایستگاه سیتوپتیک خوی 86
جدول شماره ( 3-2 ) : ویزگیهای حرارتی ایستگاه خوی................................................ 87
جدول شماره ( 3-3 ) : حداقل و حداکثر دمای مطلق دمای ماهانه ایستگاه خوی .............. 88
جدول شماره ( 3-4 ) : میانگین روزهای یخبندان ماهانه ایستگاه خوی ............................ 88
جدول شماره ( 3-5 ) : جهت شدیدترین بادهای ایستگاه خوی ...................................... 90
جدول شماره ( 3-6 ) : روند تحولات جمعیت شهر خوی طی سالهای 1245 تا 1385...... 94
جدول شماره ( 3-7 ) : تغییرات تعداد خانوار بر اساس آمارهای سرشماری 1335 تا 1385 96
جدول شماره ( 3-8 ) : تغییرات ساختار سنی و جنسی جمعیت شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 تا 1375 97
جدول شماره ( 3-9 ) : تغییرات ساختار جنسی جمعیت شهر خوی بر اساس سرشماری 1335 تا 1385 98
جدول شماره ( 3-10 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 - 1365 بر حسب محل اقامت قبلی و جنس 100
جدول شماره ( 3-11 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 بر حسب جنس و استان قبلی 101
جدول شماره ( 3-12 ) : تغییرات گروههای عمده شغلی در شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1375 – 1335 104
جدول شماره ( 4-1 ) : نوع و تعداد واحدهای تجاری موجود در بازار خوی ................ 169
جدول شماره ( 4-2 ) : نوع مالکیت واحدهای تجاری بازار خوی ................................. 170
جدول شماره ( 4-3 ) : نتایج پرسشنامه ارزیابی فعالیتهای مغازه داران بازار خوی ............ 189
جدول شماره ( 4-4 ) : نتایج پرسشنامه ارزیابی فعالیتهای بازار خوی ( مراجعین ) .......... 190
فهرست نمودارها
نمودار شماره ( 3-1 ) : وضعیت بارش و انحراف معیار ماهانه و بالاترین بارش 24 ساعته ایستگاه سینوپتیک خوی 85
نمودار شماره ( 3-2 ) : میانگین ساعات آفتابی ماهانه ایستگاه سینوپتیک خوی ................. 91
نمودار شماره ( 3-3 ) : تغییرات بعد خانوار شهر خوی در دوره 1335 تا 1385................ 95
نمودار شماره ( 3-4 ) : تغییرات بعد خانوار شهری خوی در دوره 1335 تا 1375............. 96
نمودار شماره ( 3-5 ) : تغییرات ساختار جنسی جمعیت شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 – 1385 98
نمودار شماره ( 3-6 ) : درصد باسوادی در شهر خوی در سال 1375 .............................. 99
نمودار شماره ( 3-7 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 بر حسب محل اقامت قبلی و جنس 100
نمودار شماره ( 3-8 ) : مهاجرین وارد شده به شهر خوی در طی دهه 1375 – 1365 بر حسب جنس و استان قبلی 102
نمودار شماره ( 3-9 ) : تغییرات تعداد شاغلین شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 – 1375 104
نمودار شماره ( 3-10 ) : تغییرات نرخ رشد اشتغال شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335 – 1375 105
نمودار شماره ( 3-11 ) : تغییرات ضریب تکفل در شهر خوی بر اساس آمارهای سرشماری 1335
– 1375 ................................................................................................................... 106
نمودار شماره ( 4-1 ) محل تولد کسبه ........................................................................ 182
نمودار شماره ( 4-2 ) : درصد میزان سابقه فعالیت کسبه در بازار .................................. 183
نمودار شماره ( 4-3 ) : صنف قبلی کسبه ( به درصد ) ................................................. 184
نمودار شماره ( 4-4 ) : نوع تملک مغازه ( به درصد ) .................................................. 185
نمودار شماره ( 4-5 ) : نسبت میزان متوسط اشتغال افراد در مغازه های بازار ( به درصد ) 185
نمودار شماره ( 4-6 ) : نسبت فعالیت و رونق بازار در مقایسه با فصل های سال ( به درصد ) 186
نمودار شماره ( 4-7 ) : نسبت علاقه مندی به کار کسبه در بازار ( به درصد ) ................. 187
نمودار شماره ( 4-8 ) : نسبت جنسی مراجعه کنندگان به بازار خوی ( به درصد ) .......... 188
نمودار شماره ( 4-9 ) : میزان تحصیلات اقشار مرجعه کننده به بازار خوی ( به درصد ) .. 188
نمودار شماره ( 5-1 ) : نسبت نوع فروش در بازار خوی .............................................. 191
نمودار شماره ( 5-2 ) : فاصله انبار کالا تا مغازه ........................................................... 192
نمودار شماره ( 5-3 ) : محل انبار کسبه در مغازه ......................................................... 192
نمودار شماره ( 5-4 ) : محل و چگونگی تهیه کالای مورد نیاز مغازه ( به درصد ) .......... 194
نمودار شماره ( 5-5 ) : دوره زمانی تهیه کالاهای مغازه ................................................. 195
نمودار شماره ( 5-6 ) : نسبت خریداران و مشتریان بازار به درصد ................................ 195
نمودار شماره ( 5-7 ) : نسبت متوسط تعداد دفعات مراجعه به بازار .............................. 196
نمودار شماره ( 5-8 ) : کدامیک از مراکز خرید را برای خرید کردن ترجیح می دهید ؟ ... 198
نمودار شماره ( 5-9 ) : تاثیر سنتی و قدیمی بودن بازار در جذب گردشگر و رونق تجارت بازار201
نمودار شماره ( 5-10 ) : بافت تاریخی و قدیمی بازار دارای ارزش حفظ و احیا می باشد یا نه ؟202
1-1 بیان مسئله
بازار پدیده ای است مربوط به شهر سنتی که در عین حال از ارکان و عوامل اصلی شکل گیری ساختار شهر سنتی بوده است . ( پور احمد ،1376 : 80 ) ودر اکثر شهرهای قدیمی و سنتی ایران دارای قدرت اقتصادی یسیار بالایی بوده تا جایی که ستون فقرات اکثر شهرهای قدیمی و سنتی ایران بازار تلقی می شده و شهرها با توجه هر نقش و وظیفه ای که دارا می باشند نمی توانند دور از فعالیتهای بازرگانی فرار گیرند چرا که حیات اجتماعی انسانها در شهر و ضرورت رفع نیاز آنان هم چنین فعالیتها را ایجاب می کند .
بازار مهم ترین محور ارتباطی و فضای شهری ایرانی در گذشته به شمار می آمده است زیرا بازارهای اصلی و دائمی در هر شهر به طور معمول در امتداد مهم ترین راه و محور شهری که از یک دروازه شروع می شد و تا مرکز شهر ادامه می یافت ، شکل می گرفت ؛ به عبارت دیگر در وهله نخست یک راه اصلی و پرتردد وجود داشت که فضاهای تجاری و گاه تولیدی در کنار آن تشکیل می شدند و به تدریج بازار پدپد می آمد . شکل گیری تدریجی بازار به این علت بود که بیشتر شهرهای ایرانی از توسعه یک روستا پدید می آمدند و تنها تعداد انگشت شماری از شهرها به صورت طراحی شده ساخته می شدند .( سلطانزاده ، 1380 : 20 )
براساس اسناد می توان حدس زد که پیشینة تاریخی بازارها حداقل به چند هزار سال پیش از میلاد می رسد . بازار هرشهر تا اوایل قرن معاصر با سایر فضاهای شهری ارتباطی ارگانیک و منسجم داشت اما از آغاز دوره معاصر و در پی توسعه شهرها و ایجاد خیابانهایی برای دسترسی سواره و تعیین الگوهای سکونت و شهر نشینی ، ارتباط آن با سایر فضاهای شهری به تدریج گسیخته شد .
خصوصیات کالبدی بازارهای دائمی و سر پوشیده به گونه ای بود که فضایی مطلوب و مناسب برای عابران و خریداران پدید می آمد .( سلطانزاده ، 1380 : 45)
با توجه به مسائل مطرح شده ، شهر خوی نیز با سابقه طولانی خود بعنوان یکی از مراکز تجاری مطرح بوده و هست و بازار خوی که در قلب و مرکز شهر واقع شده در طی قرون و اعصار عنصری پر اهمیّت ، دارای وزن اقتصادی در درجه اول سپس دارای نقش های مختلف اجتماعی ، فرهنگی ، مذهبی و سیاسی بوده است.
پایان نامه بررسی نقش و عملکرد بازار خوی
