دانلود مقاله آشنایی با روش دلفی و کاربرد آن در تصمیم گیری

اختصاصی از فایل هلپ دانلود مقاله آشنایی با روش دلفی و کاربرد آن در تصمیم گیری دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

 آینده نگری و پیش بینی تحولات از نیازهای اساسی برنامه ریزان و مدیران است. روش دلفی که یکی از دستاوردهای جنگ سرد است در ابتدا برای برآورده ساختن این نیاز پدید آمد. اما رفته رفته با توجه به سازوکار انجام این روش که مبتنی بر انجام نظرسنجی از متخصصان است، برای حل مسائل پیچیده و تصمیم گیری در امور بغرنج به کار آمد. در برداشت های جدید این روش را فرآیندی ارتباطی دانسته اند که اجازه می دهد گروه برای حل یک مساله پیچیده، بدون کنش متقابل رودررو با مواجهه تک تک اعضای گروه، به توافق برسد. هم اکنون روش دلفی ابعاد کاربردی بسیاری یافته و در رشته های متعددی مانند بازرگانی، صنایع، سیاست، و همچنین برنامه ریزی شهری و منطقه ای مورد استفاده است. این روش در ایران چندان شناخته شده نیست. حال آنکه با توجه به پیچیده شدن امور طی سالهای اخیر تمامی افرادی که کارشان تصمیم گیری و برنامه ریزی است از روش دلفی بی نیاز نیستند. افرادی مانند مدیران سازمان های ملی، منطقه ای و محلی، شهرداران و اعضا شوراهای اسلامی شهر.
این مقاله قصد دارد تا به شکلی مقدماتی، مفاهیم و مبانی اساسی این روش را به خواننده معرفی کند.
مقدمه
زمان نگارش این نوشتار آغازین روزهای سده بیست و یکم و همچنین هزاره سوم میلادی است. همانند سپیده دم آغاز تمدن و تفکر، انسان های بسیاری در عرصه هایی مانند سیاست، برنامه ریزی، مدیریت و آموزش مشتاقند بدانند چه تحولات مهمی در سده و حتی هزاره جدید اتفاق خواهد افتاد. این اشتیاق آدمی را در معنای عام Futurism و در معنای علمی آینده نگری Prospective می نامند. در دایره المعارف علوم اجتماعی در توضیح این مفهوم آمده است: «از مفهوم Prospicere به معنای مقابل خود را نگریستن اخذ شده است و به معنای نگاه به آینده ای نزدیک به منظور پیش بینی حوادث آن است. آینده نگری نه تنها در قلمرو دانش بلکه در حیطه هنر نیز مطرح می شود. به زغم پی یر ماسه آینده نگری به معنای جستجوی طریقه ای نو در دانش است که در آن آینده را به عنوان نتیجه ای از اعمال کم و بیش آزاد و واکنش های کم و بیش قابل پیش بینی در نظر می گیرند» (ساروخانی. 1370. 581)
پیش بینی آینده و آینده نگری همواره دغدغه بشر و منشاء بیم و امید برای او بوده است. در گذشته وظیفه خبرآوری از آینده بر عهده جادوگران، پیشگویان، ستاره شناسان و فیلسوفان بود. بخش عمده ای از تعالیم پیامبران را نیز، تبشیر و تنذیر نسبت به آینده تشکیل می داد. با گسترش تدریجی سپهر دانش، آینده نگری هم بخشی از دل مشغولی های اندیشمندان گردید و روش هایی برای آن ساخته و پرداخته شد. این روش ها را می توان به ترتیب زیر برشمرد:
1- روش تخیلی- فلسفی
2- روش تاریخی- فلسفی
3- روش فرافکنی روند Extrapolation
4- روش شبیه سازی Simulation
5- روش بازنگری Monitoring
6- روش صحنه سازی Scenario Cerativity
7- روش واکنش شناسی Cross Impact Analysis
8- روش سروش یا دلفی Delphi
9- روش هنجاری Normative یا آینده نگری
در میان این روش ها، با توجه با اهمیت کاربردی، روش دلفی جایگاه خاص خود را دارد. این روش در عرصه هایی مانند سیاستگذاری و برنامه ریزی کلان و همچنین دستیابی به اجماع برای شناخت و حل مسائل پیچیده ابزار دست سیاستگذاران و مدیران در کشورهای توسعه یافته است. در این مقاله تلاش می شود تا این روش معرفی گردد.
پیشینه
قدیمی ترین ریشه های روش دلفی به معبد آیولون در شهر دلفی در یونان باز می گردد. شهر دلفی در دامنه جنوبی کوه بارناسوس و بر فراز یکی از دهانه های بزرگ خلیج کورنت قرار دارد. از نظر منظر جغرافیایی، سیمای شهر دلفی و پیرامون آن به گونه ای بود که یونانیان قدیم را به این اعتقاد واداشت که در آن جا خدایان زندگی می کنند. ویل دورانت (1372، 124) در کتاب تاریخ تمدن مجلد مربوط به یونان باستان می نویسد: «بالاتر از این صخره ها، قله های دوگانه کوه بارناسوس قرار دارد. یونانیان برای رسیدن به این قله ها صدها کیلومتر از روی صخره های دشوار بالا می رفتند. مه انبوه و دریایی که اشعه خورشید بر آن می تابد. به آن نقطه منظره ای زیبا و خوف انگیز می داد. از این رو یونانیان باور داشتند که آنجا خدایی وحشتناک سکونت می کند. اینان زلزله های متعددی را که در آن نقطه رخ داده و باعث ترس مهاجمانی چون ایرانیان و مردمان فوکیس و گل شده بود، دفاع خدایان از مقر خویش تلقی می کردند.
مومنانی از دیرباز به آنجا می رفتند تا از بادهایی که میان دره ها می وزد، یا گازهایی که از نهاد زمین برمی خیزد، آواز و اراده خدایان را بشنوند. سنگ بزرگی که کنار مخرج گازهای زمین قرار داشت به نظر یونانیان مرکز یونان و ناف عالم بود. نزدیک این سنگ بود که یونانیان در آغاز برای گالایا، الاهه زمین، و بعدها برای آپولون معابدی ساختند».
حوادث جهانی که یونانیان در آن زندگی می کردند به اراده شیاطین، ارواح و خدایان بستگی داشت. پس لازم بود تا برای آگاهی از اراده خدایان، شیاطین و ارواح به سراغ غیبگویان، ستاره شماران، خوابگزاران، وخش ها و غیره رفت و درباره زندگی با آنان مشورت کرد. اهمیت ستاره شماران و غیبگویان تا اندازه ای بود که گاهی به خدمت خاندان ها، ارتش ها و دولت ها در می آمدند. در بسیاری از معابد یونان، وخشهای بسیار وجود داشتند. معززترین و مشهورترین آنها در روزگار قدیم وخش معبد زئوس در دودونا، و در دوره بعد، وخش معبد آپولون در دلفی بود... یونانیان زنان را برای پذیرش وحی و الهام آماده تر می دانستند. از این رو، در معبد آپولونه سه پیرزن خدمت می کردند. در این معبد از شکافی که در کف معبد قرار داشت گازی مرموز بیرون می آمد. مردم می گفتند که این گاز از لاشه اژدهایی به نام پوتون، که به دست آپولون کشته شده است برمی خیزد. زن غیبگو که برای پذیرفتن وحی آمادگی داشت پشت میز بلند سه پایی می نشست و گاز مقدس را که بسیار بدبو بود استنشاق می کرد و برگهای تخدیرآوری می جوید و به حال بیخودی می افتاد. سپس بریده بریده سخنانی به زبان می آورد که به وسیله کاهنان برای حاضران ترجمه می شود (همان، 218). در تاریخ یونان آمده که اشخاص مشهوری مانند هراکلس و آریستودموس شاه مسینا با وخش معبد دلفی به مشورت پرداخته اند.
اما پیشینه روش دلفی به عنوان ابزاری علمی برای پیش بینی آینده به دهه 1950 میلادی برمی گردد و یکی از دستاوردهای جنگ سرد (Cold War) است. آغاز کاربرد این روش به پژوهشی درباره مسائل پیچیده دفاعی برمی گردد که نورمن دالکی و اولاف هلمر (Norman Dalkey & Olat Helmer) در شرکت رند (RAND) که به عنوان خزانه فکر (Think tank) عمل می کرد، انجام دادند. روش دلفی از نیمه دهه 1960 به عنوان یک روش علمی مهم در جوامع علمی شناخته شده است.
تعاریف و برداشت ها
در منابع مختلف تعاریف و برداشت های متعددی از روش دلفی شده است. برخی از این تعاریف عبارتند از:
1- «روشی برای توسعه و بهبود اجماع گروهی است».
(Anderson and others, 1975, 121)
2- «در این روش ما به دنبال توافق گروهی هستیم. زیرا این اعتقاد وجود دارد که چند کارشناس می توانند از یک نفر در امر پیش بینی صاحب نظرتر باشند» (سید جوادین، 1375، 103).
3- فرآیندی ارتباطی است که اجازه می دهد تا گروه برای حل مسأله ای پیچیده بدون کنش متقابل رودررو با مراجعه تک تک اعضای گروه، به توافق برسد». (Ghourchian, 1994, 95)
4- «روش دلفی برای حل مسائل و تصمیم گیری به کار می رود» (Sahkian, 1997)
5- «روش پیش بینی رویدادهای آتی است بر پایه نظر سنجی داوری های افراد متخصص درباره هر موضوع». (Javy and Julial, 1991)
عناصر مشترک این تعاریف گرد این موضوع است که دلفی:
1- روش (Method) یا فنی (Technique) علمی است.
2- برای پیش بینی آینده
3- بر پایه اجماع نظرات متخصصانی که با یکدیگر تماس رودررو نداشته اند.
از این رو مشخص می گردد که در روش دلفی، همه افراد این شانس را ندارند تا در جریان تحقیق به عنوان پاسخگو وارد شوند و نیازی به نمونه گیری نیست. این موضوع از وجوه تمایز این روش یا روش های مرسوم مانند پیمایش (Survey) است. در این روش بر حسب موضوع که می تواند سیاست، آموزش یا محیط زیست باشد. باید به سراغ متخصصان رفت. افرادی که دانش و آگاهی کافی درباره موضوع دارند و نظرات آنان به عنوان صاحب نظر و متخصص مورد پذیرش دیگران است.
اهداف و کاربردها
هدف اصلی روش دلفی را می توان پیش بینی آینده دانست که بر پایه همگرایی اندیشه های متخصصان حاصل شده است. در این روش حدسیات فردی در مورد تکامل آینده باید تصحیح شود. پیدایش هنجار گروهی تخصصی نتیجه مورد نظر است. اهداف مهم دیگر این روش عبارتند از حل مسائل پیچیده و کمک به تصمیم گیری در مورد مسائل بغرنج. این روش با این هدف طراحی شده که برای حل مسائل پیچیده و مهمی به کار رود که پرداختن به آن از توانایی های یک نفر فراتر می رود. این روش در امور برنامه ریزی، مدیریت و مسائل اجرایی کاربرد دارد و رشته های متعدد دانش مانند بازرگانی، سیاست، صنایع، پزشکی، برنامه ریزی آموزشی، برنامه ریزی شهری و ناحیه ای می توانند از آن استفاده نمایند.
«اگرچه فن دلفی در کاربردهای آغازین خود عمدتاً ابزار پیش بینی بود. در حال حاضر بیشتر به عنوان فرایندی (Process) برای بهبود ارتباطات و ایجاد توافق در حل هر مسأله پیچیده به کار می رود» 1994. (Ghourchian, 97) روش دلفی، روشی کاربردی است و بسیار مورد استفاده رشته هایی مانند بازرگانی و آموزش است. نگاهی به عناوین کتابهای مربوط به روش دلفی مانند:
Gazing into Oracle: The Delphi Method and its Application to Social Policy and Health (1995).
حکایت از اهمیت کاربردی این روش می کند.
اجرای روش
روش دلفی به دنبال دریافت نظرات متخصصان است. از این رو بیش از آغاز کار باید برحسب موضوع، متخصصان شناسایی گردند. به این افراد، اعضای هیأت منصفه دلفی نیز گفته می شود.
به طور کل، اجرای روش دلفی به شرح زیر است:
الف) شرکت کنندگان انتخاب می شوند و از آنان خواسته می شود در پاسخ به مجموعه ای از پرسش های یک پرسشنامه بسته به موضوع، افکار، پیشنهادها، توصیه ها یا پیش بینی های بی نام و نشان خود را عرضه دارند.
ب) هر شرکت کننده بازخورد دوره اول مانند میانه (Median) پاسخ های همه شرکت کنندگان را دریافت می کند و دور دوم پاسخگویی برای مشخص ساختن شدت سازگاری یا ناسازگاری با میانگین پاسخ های گروه آغاز می گردد.
پ) بار دیگر بازخورد به شرکت کنندگان برحسب میانه پاسخ گروه و همچنین برای مشخص ساختن اینکه چرا برخی شرکت کنندگان با میانه پاسخ ها موافق نیستند، داده می شود.
ت) پس از بروز دلایل افکار اقلیت، شرکت کنندگان دوباره پاسخ می گویند.
ث) مراحل (ب) و (ت) می تواند تکرار شود، هرچند همگرایی (Convergence) افکار معمولاً بعد از یک دور از انجام این دو مرحله خیلی افزایش نمی یابد.
از تحقیقاتی که با استفاده از روش دلفی انجام شده اند می توان به پژوهش اهل (Uhl) در سال 1971 درباره اهداف سازمانی و تحقیقات هلمر و گوردون (Helmer & Gordon) درباره پیش بینی رویدادهای پنجاه سال آینده اشاره کرد. در اینجا به طور خلاصه مراحل انجام این تحقیق بیان می شود.
در سال 1963 گوردون و هلمر در دور اول تحقیق خود از متخصصان خواستند تا بر اساس پرسشنامه کتبی که برایشان ارسال شده بود، رویدادهای پنجاه سال آینده را پیش بینی کنند. بر اساس پاسخ های دریافتی، فهرستی مشتمل بر 49 مسأله و رویداد تهیه شد. در دور دوم این فهرست بار دیگر برای متخصصان ارسال شد و آنان از نظرات دیگران آگاه شدند. در این دور از شرکت کنندگان خواسته شد تا بنویسند هر یک از رویدادها و مسائل با چه احتمالی به وقوع خواهد پیوست. پس از دریافت پاسخ ها مشخص شد که شرکت کنندگان در مورد چند مسأله (10 مورد از 49 مسأله) اتفاق نظر دارند. در دور سوم، نتایج دور دوم یعنی توافق نظر درباره 10 رویداد بار دیگر برای شرکت کنندگان ارسال شد. از 39 رویداد باقی مانده که اختلاف نظر درباره آنها وجود داشت محققان خود 17 رویداد مهم را انتخاب کردند و برای شرکت کنندگان فرستادند. از متخصصان خواسته شد که توضیح دهند چرا نظر آنان با نظرات اکثریت در مورد این 17 رویداد فرق دارد. این اقدام سبب شد تا شرکت کنندگان در مورد این 17 رویداد تعمق بیشتری کنند و آنها را به صورت جدیدی بازگو نمایند. از این طریق آنان نظراتشان را با نظرات میانه (Median) تطبیق دادند. در پایان دور سوم تفاوت نظرها بسیار کاهش یافت و از نظر آماری پراکندگی چارک ها (Quaritle) محدودتر شد.
در دور چهارم نتایج دور سوم برای شرکت کنندگان ارسال شد و تلاش شد تا مانند گذشته اتفاق نظر بیشتری به دست آید. همچنین از شرکت کنندگان پرسیده شد که آیا آنان تک تک این رویدادها را قابل تحقق و مفید می دانند؟ نتایج این کار در تصاویر و متون مختلف بازگو شد (رفیع پور، 1364، 110)
در نهایت شش مسأله مورد توافق عبارت بودند از: رشد جمعیت، نوآوری های علمی، اتوماسیون، برنامه های فضایی، پیش بینی های مربوط به امکان جنگ و ماهیت سیستم های سلاح های جنگی در آینده. یک وجه مهم در مراحل یا دورهای روش دلفی، قضاوت درباره نتایج، تخمین ها و نظرات متضاد درباره دور قبل است. هریک از متخصصان شرکت کننده در این نظرخواهی کتبی، مکرر این امکان را دارد تا نظرات شخصی خود را نظرات و عقاید دیگران مقایسه و در آنها تجدیدنظر کند. در هنگام اجرای روش دلفی «افراد لزوماً یکدیگر را نمی شناسند و برخورد رویاروی با هم ندارند» (الوانی، 1376، 130). ایجاد ارتباط میان افراد توسط شخص واسطه (Intermediary) انجام می شود. او وظیفه دارد تا در هر دور اطلاعات را خلاصه کند و به هر یک از شرکت کننده ها بدهد و پاسخ ها را دریافت دارد.
«این نکته هم قابل ذکر است که بسیاری از مطالعاتی که با فن دلفی انجام شده اند، از پرسشنامه استفاده کرده اند. مطالعات کمی هم هستند که این فن را برای کاربرد رایانه ای تطبیق داده اند و این امکان را برای شرکت کنندگان فراهم ساخته اند تا از طریق پایانه های جداگانه پاسخ گویند.» (Ghourchian, 1994,96)
دربرخی مطالعات مربوط به پیش بینی آینده مثلاً در زمینه محیط زیست، نیاز به استفاده از نظرات متخصصان در کشورهای مختلف است. در این مطالعات، کار ابعاد بسیار گسترده تر می یابد و نیازمند هزینه، زمان و سازمان کار پیچیده است. از این رو امکان استفاده از روش دلفی با توجه به هزینه ها و امکانات تا اندازه زیادی در اختیار سازمان ها و مراکزی است که از نظر مالی وضعیت مناسبی دارند، مانند ارتش و سازمان های بزرگ صنعتی و بازرگانی.
امتیازها
برای روش دلفی امتیازهای متعددی برشمرده اند، برخی از آنها عبارتند از:
1- در این روش، فشار گروهی به حداقل ممکن کاهش می یابد و افراد بدون آن که تفکر گروهی بر نظرات و افکار آنان سایه افکند، می توانند آزادانه نظرات و افکار و تأملات (Rellection) خود را بیان کنند.
2- با حذف کنش متقابل رودررو. این روش مانع از مشکلاتی مانند نفوذ افراد مسلط بر تصمیمات گروهی می گردد.
3- در این روش افراد فرصت می یابند با دیدی بیطرفانه به قضاوت و داوری بپردازند.
4- برای حل مسائل پیچیده. روش دلفی کمک می کند تا به اجماع گروهی به جای نظرات تک تک افراد دست یابیم.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله 17   صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید