چکیده
شارع مقدس به موضوع مجازات به قصد انتقام جویی نگاه نکرده و تنها آن را وسیله ای برای تربیت و درمان مجرم به شمار آورده است و ساقط کردن مجازات از مجرم را بر اجرای آن ارجح دانسته است که شاهد بر این ادعا آیات و روایاتی است که به این مساله اشعار دارند. از جمله مواردی که به عنوان سقوط مجازات می توان به آن اشاره کرد مساله توبه است که در کتب فقهی اعم از شیعه و سنی به طور مفصل و در قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است. بدین جهت طرح چنین مسائلی صرف نظر از بعد دانش افزایی می تواند در جهت پیشبرد مسایل فقهی و حقوقی راهگشا و نیز مورد استفاده علاقه مندان در این عرصه به ویژه متخصصان گردد. لذا در این اثر ضمن اشاره به توبه و نقش آن در سقوط مجازات و کاهش رفتار مجرمانه و تبیین نظریات مختلف فقهاء و تطبیق آن با قانون مجازات اسلامی به بیان راهکارها و معضلات قضایی خواهیم پرداخت تا محاکم قضایی به این موضوع مهم و اثر گذار توجه بیشتری مبذول داشته و در عمل با اظهار ندامت و پشیمانی مجرم از مجازات او در گذرند.
کلید واژه : توبه ، فقه ، قانون ، اسلام ، مجازات
مقدمه
اگر بگویم قدرت و ریشة توبه، همپای پای گذاری آدمی بر روی کره خاکی است و عمری به درازای حیات بشری دارد میتوان ادعا کرد، قلم را به مبالغه نیاوردهایم.
توبه را نه تنها از دیدگاهی صرفاً دینی و مذهبی، بلکه از منظر انسانی و عرفی نیز میتوان به نظاره نشست. چرا که آدمی در گذرگاه زمان با صرف نظر از جامعهای که به آن تعلق دارد و با قطع نظر از آداب و رسوم «سنتها» اعتقادات و گرایشات فردی و اجتماعی عدول و احتراز و حتی انزجار از آنچه گذشته است و دوری از آنچه که با ارزیابی و سنجشهای آدمی در حال انطباق نمییابد، امری بدیهی و واقعیت مکرر است.
از سوی دیگر بازسازی جامعه بر مبنای معیارهای اسلامی و انسانی بدون بازسازی رفتار و شخصیت اعضای آن و بدون تربیت و اصلاح افراد امری غیرممکن و دور از واقعیت به نظر میرسد. در قلمرو اجتماع، با اشخاصی که بر مبنای ارزشهای غلط تربیت شده و با آن خو گرفته اند، نمی توان جامعهای سالم بنا کرد، لذا آمادگی و قابلیت و سلامت افراد از شرایط اولیه یک اجتماع سالم است.
توبه میتواند به عنوان بهترین روش در جهت نظارت بر خود و بازسازی خویش بر مبنای ارزشهای الهی و انسانی ایفای نقش نماید و شخصیت و رفتار انسان را طوری تغییر دهد که دگربار به سمت گناهان سوق پیدا نکند و همین امر در نهایت به اصلاح و تربیت فرد که هسته اولیه اصلاح ساختار جامعه است منجر شود.
گفتار اول: تعریف توبه
1-1- تعریف لغوی
توبه از ماده «توب» میباشد: «توب»، «توبه» «متاب» همه به معنی رجوع و برگشتن میباشد. در قاموس و صحاح و اقرب الموارد ، قید معصیت را اضافه کرده و گفتهاند: رجوع از معصیت ولی رجوع مطلق صحیح است زیرا این درباره خدای تعالی نیز بکار رفته و در او رجوع از معصیت معنی ندارد. معنای توبه در زبان فارسی اگر چه تفاوتی با معنای توبه در زبان اصلی خویش ندارد ولی با عنایت به تواناییها و چگونگی دستور زبان فارسی مشتقات بسیاری از آن در فارسی ساخته و امروزه کاربرد بیشماری دارند.
مصادر مرکبی چون «توبه دادن» «توبه شکستن» «توبه کار» «توبه کردن» از آن جملهاند. در این زبان از همین ریشه حاصل مصدر «توبهگری» و «توبه کاری» به کار برده میشود.
در شعر و ادب عرفانی فارسی زبانان توبه از واژههای پربسامدی است که در آثار ادباء و شعراء از قرون نخستین تا امروز جلوه می نماید.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه....................................................................................................................... 1
فصل اول: کلیات
گفتار اول: تعریف توبه.............................................................................................. 2
1-1- تعریف لغوی.................................................................................................. 2
1-2- تعریف اصطلاحی........................................................................................... 2
گفتار دوم: پیشینه و اهداف تحقیق............................................................................. 4
2-1- پیشینه تحقیق.................................................................................................. 4
2-2- اهداف تحقیق................................................................................................. 4
2-3- سئوال تحقیق................................................................................................. 5
2-4- فرضیه ی تحقیق............................................................................................. 5
فصل دوم: شرایط و اهمیت توبه
گفتار اول: شرایط پذیرش توبه.................................................................................. 8
1-1- توبه یکی از روشهای قران در روان درمانی..................................................... 11
1-2- اهمیت توبه.................................................................................................... 13
گفتار دوم: عدم پذیرش توبه ای از افراد ................................................................... 14
2-1-مشرف به موت .............................................................................................. 14
2-2-کفار................................................................................................................ 15
گفتار سوم: اثر توبه .................................................................................................. 16
3-1- آثار ثبوتی توبه ............................................................................................. 17
3-2- آثار اثباتی توبه............................................................................................... 17
3-2-1- سقوط مجازات ........................................................................................ 17
3-2-2- قبول شهادت ............................................................................................ 18
3-2-3- عفو امام ................................................................................................... 19
گفتار چهارم:کیفیت احراز توبه با ملاحظه قواعد عمومی ........................................... 20
4-1- علم قاضی و توبه .......................................................................................... 21
4-1-1-توبه قبل از علم قاضی ............................................................................... 26
4-1-2- توبه بعد از علم قاضی .............................................................................. 30
4-2- مرور زمان و توبه .......................................................................................... 32
4-2-1- تبیین نظری موضوع .................................................................................. 34
فصل سوم: کیفیت توبه در مجازاتها
گفتار اول: نقش توبه در حدود ................................................................................. 38
1-1- توبه قبل از دستگیری و اثبات جرم................................................................. 38
1-2- توبه بعد از اقرار به جرم................................................................................. 39
1-3- توبه بعد از اثبات جرم با شهادت شهود........................................................... 40
1-4-زنا.................................................................................................................. 41
1-5- لواط ............................................................................................................. 43
1-6- مساحقه.......................................................................................................... 44
1-7-شرب خمر...................................................................................................... 45
1-8- قوادی............................................................................................................ 47
1-9- سرقت........................................................................................................... 47
1-10- قذف........................................................................................................... 48
1-11- محاربه........................................................................................................ 49
گفتار دوم: توبه در تعزیرات ..................................................................................... 53
2-1- تعریف تعزیر و اقسام آن................................................................................. 54
2-1-1- تعریف تعزیر............................................................................................. 54
2-1-1-1- تعریف لغوی......................................................................................... 54
2-1-1-2- تعریف اصطلاحی................................................................................. 55
2-1-2- اقسام تعزیر از نظر قانونگذار..................................................................... 56
2-1-3- تأثیر توبه در سقوط مجازاتهای تعزیری .................................................. 57
2-1-4- بررسی فقهی تأثیر توبه ............................................................................. 58
2-1-4-1- مرتد..................................................................................................... 58
2-1-4-2- ساب النبی............................................................................................ 59
2-1-4-3- ساحر .................................................................................................. 59
2-1-4-4- آکل الربا.............................................................................................. 60
2-1-4-5-زندیق.................................................................................................... 60
2-1-4-6-مکتسل الصلوه ..................................................................................... 61
2-1-5- بررسی مواد قانونی ناظر به توبه در تعزیرات ............................................. 61
2-1-5-1- توبه در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی موضوع مادة512............... 61
2-1-5-2- توبه در جرایم علیه آسایش عمومی موضوع ماده 521.......................... 66
گفتار سوم: تاثیر توبه در مجازات های منجر به قصاص و دیات.................................. 72
1-3- تأثیر توبه در جرایم منجر به قصاص............................................................... 72
3-2- تأثیر توبه در جرایم منجر به دیات ................................................................. 73
پیشنهادات................................................................................................................. 76
فهرست منابع ........................................................................................................... 77
کار تحقیقی تاثیر توبه در سقوط مجازات