دعا در فرهنگ شیعه ، همپایه احادیث معصومین اعتبار و ارزش دارد .به نظر برخی از صاحبنظران شیعه[1] ، نقش دعا در نشان دادن عقاید و آراء معصومین ، از احادیث گویاتر است ؛ مخاطب معصومین ، ذات باریتعالی بوده و آنان با تمام وجود و بضاعت خویش با خداوند راز و نیاز می کرده اند و به تعبیری قرآن صاعد[2] است. لطائف و اسرارى که در ادعیه استفاده مىشود در روایات دیده نمىشود به این علت که در روایات با مردم بکنه عقل خودشان با آنها سخن نگفتند بلکه بقدر عقول آنان با آنان تکلم مىکردند[3]؛ اما با خداوند متعال بکنه عقل خودشان مناجات و دعا داشتند .[4]
معصومین ( علیهم السلام) در قالب دعا، معارف و شهوداتشان را به خواصِّ اصحاب و اهل سرِّ خود بیان می فرمودند.[5]مرحوم علّامه طباطبایى مىفرمود: مرحوم استاد[6] مىفرمود:
«خداوند با کلام خود مىخواهد به بندگان طریق مکالمه را بیاموزد؛ دعاها نیز این چنین است که معصومین- علیهمالسّلام- مىخواهند راه مکالمه با خداوند را به ما بیاموزند.[7]
[1] خمینی، روح الله، وصیتنامه سیاسى- الهى امام خمینى( س) ، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى( س)، 1388، چاپ بیست و نهم، ص 397 : « ادعیه ائمه هدى دعاهاى آنها، همان مسائلى را که کتاب خدا دارد، دعاهاى آنها هم دارد با یک زبان دیگر. قرآن یک زبان دارد، یک نحو صحبت مىکند و همه مطالب را دارد منتها بسیارىاش در رمز است که ما نمىتوانیم بفهمیم و ادعیه ائمه- علیهم السلام- یک وضع دیگرى دارد، کسى که بخواهد بفهمد که مقامات ائمه چى است، باید رجوع کند به آثار آنها، آثار آنها ادعیه آنهاست، مهمش ادعیه آنهاست و خطابههایى که مىخواندند ...».
حسن زاده آملی،حسن، هزار و یک نکته، تهران، رجاء، 1365 ،چاپ پنجم، نکته 332، ص172«هر یک از ادعیه مأثوره مقاله علمیه پیغمبرى یا امامى علیهم الصلوة و السلام است».
نجفی یزدی، سید محمد علی، سرّی از عشق ، تهران، هیأت تحریریه موسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس، بهار1390، چ اول « این دعاهای روحانی آثار و راههای پیموده شده این بزرگان می باشد فلذا خیلی سازنده و راحت کننده است؛ معانی خیلی سنگین است و چه بسا اگر این دعاها نبودند اذهان ما به این زودی ها متوجه این معانی نمی شد و به این راحتی به این مطالب نمی رسیدیم؛ این دعاها میراثی است گرانبهاو آثار ارواح مقدسه شان در کلماتشان هست...»ص4.
[2] همان، وصیتنامه سیاسى - الهى ..... ص 397 .
[3] کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی ، 15جلد، قم، دار الحدیث ، ق1429. چاپ اول، ج15 ،ص608.
[4] حسن زاده آملی ، همان، نکته 91،ص 90.
[5] سعادت پرور(پهلوانی تهرانی)،علی، نور هدایت، تهران ، احیاء کتاب، 1386،ج1، ص: 11 ،«ائمهى معصومین- صلوات اللَّه علیهم اجمعین- حقایق الهى را که خود و خاصّان امّتشان (به تعلیم آنان) مىفهمیده و مشاهده مىکردهاند، در قالب دعا بیان فرمودهاند؛ زیرا اظهار آن چه در نقش دعا و حقیقت آن بیان خواهد شد و آنچه که از متن ادعیه وارده برمىآید، براى اهل زمان آن حضرات (جز بعضى از خواص و اهل سرّ) ممکن نبوده است، مگر در غالب دعا و فرازهاى ادعیه. از این رو آن بزرگواران، معارف ناب اسلامى را به صورت دعا بیان فرموده و خواندن آنها را در شبانه روز و سال و ماه مستحب دانستهاند.
[6] آیت الله سید علی قاضی طباطبایی ( قدس سره).
[7] سعادت پرور، على، رسائل عرفانى، قم، تشیع ، 1390، چاپ اول، ص278.
پایان نامه گونه شناسی دعا در کلام امیرالمومنین علی( علیه السلام)