مقدمه:
طی سالیان درازی که از ساختمان هرم بزرگ گیزا می گذرد، این بنای باشکوه بارها و بارها مورد بازدید بزرگان، زورمندان تاریخ، اعم از خلفا، پادشاهان، فرمانروایان و سرداران قرار گرفته است. در این راستا برخی با صدور فرمان تخریب و نابودی هرم و پاره ای نیز همراه با احساس شگفتی و ستایش بوده است.
یادآوری می شود که علی رغم کوششهای فراوانی که تاریخ نویسان، پژوهشگران و مصرشناسان بعمل اورده اند، پیشینة تمدن و فرهنگ مصر باستان نیز تاکنون روشن نشده است.
تاریخ نویسان متعصب و تندروی مصری بر پایة گفته های کاهنین مبدأ تاریخ این کشور باستانی را همزمان با آغاز فرمانروائی سلسله خدایان به سال
554/30 ق.م دانسته اند. این در حالی است که تاریخ نویسان بی طرف شروع تمدن و فرهنگ این کشور را سال 5619 ق.م با آغاز فرمانروایی منس و تشکیل نخستین سلسله از فراعنه می دانند. از این رو نگارنده نیز در این نوشتار میانگین تاریخهای یاد شده را که از سوی اکثر تاریخ نویسان و مصرشناسان پرآوازه پذیرفته شده است، برگزیده و سال 4800 ق.م را تاریخ آغاز عملیات ساختمانی هرم گیزا قرار داده است.
کشور باستانی مصر یا به گفته ای گهواره تمدن جهان میان 23 تا 32 درجه عرض جغرافیایی شمالی و 25 تا 35 درجه طول جغرافیای شرقی قرار دارد (شکل 1).
این کشور به طول تقریبی 1500 کیلومتر از شمال به دریای مدیترانه، از جنوب به کشور سودان، از باختر به کشور لیبی و از خاور به دریای سرخ راه دارد. از گستره 990 هزار کیلومتر مربعی که در بر دارد، تنها 250/31 کیلومتر مربع یا نزدیک به 3 درصد آن قابل کشاورزی و 500/32 کیلومتر آن قابل سکونت است.
از آنجا که بیشترین بخش از خاک کشور مصر را بیابانهای سوزان و بی آب و علف تشکیل داده، تنها کرانه های رود نیل و بویژه دلتای آن بهترین وموقعیت برای کشاورزی و سکونت در مصر و بخضی از قاره آفریقا را دارا می باشد (شکل 2).
با درنظر گرفتن این موقعیت جغرافیایی استثنایی، مصر مناسبترین منطقه برای مهاجرت اقوام گوناگون از کشورهای همسایه بوده است.
جمعیت این کشئر هم اکنون نزدیک به 60 میلیون نفر می رسد و پایتخت آن شهر قاهره است. این شهر در مصر باستان به نام هایاپولیس نامیده یم شده است و ویرانه های آن نیز در نزدیکی شهر قاهره مشاهده یم شود.
یادآوری می شود که فرمانروایان سلسله نوزدهم فراعنه پایتخت خود را به شهر تانیس در شمال شرقی دلتای نیل جابجا نمودند، ولی پس از تسلط اعراب به مصر و به دستور عمر خلیفه مسلمانان، پایتخت مصر بار دیگر به شهر قاهره که از مرکزیت بیشتری برخوردار بود انتقال یافت.
رود نیل با ویژگیهای استثنائی خود پس از سرچشمه گرفتن از مناطق استوائی و گذشتن از کشورهای مجاور به طول تقریبی 1000 کیلومتر در خاک مصر جریان دارد (شکل 3).
سطح آب نیل که یکی از طولانی ترین رودهای جهان بشمار می رود، با طغیان سالیانه خود که از اواسط خردادماه آغازب و تا پایان آذر ادامه دارد، نزدیک به 9 متر بالا آمده و مواد رسوبی و حاصلخیز را همراه با جریان خود به کرانه ها و بویژه دلتای آن حمل و شش تا ده هزار کیلومتر از هر سو کرانه ها را جهت کشاورزی آماده می نماید.
وزش بادی که در کشور مصر به مدت سال از شمال به جنوب ادامه دارد، جابجایی اهالی و حمل و نقل فرآورده های کشاورزی را از راه رود نیل آسان می نماید.
مهمترین فرآورده های کشاورزی مصر عبارتند از گندم، جو، حبوبات، کنف و پنبه که صادرات کشور رتا در بر می گیرد. شایان گفتن است که مصریان شاید نخستین قومی باشند که پنبه را شناخته و آن را برای پوشش و لباس بکار برده اند (شکل 4).
فرآورده های کشاورزی و کانی در مصر باستان بازار تمامی کشورهای کرانه دریای مدیترانه را به دست گرفته و با نظام رایج داد و ستد به گونه پایاپای این فرآورده ها در برابر طلا و عاج معامله می شده اند.
هرم بزرگ گیزا از زبان تاریخ نویسان و بازدیدمنندگان
هرم بزرگ گیزا از زبان تاریخ نویسان مغرب زمین
اهرام سه گانه و بویژه هرم بزرگ که در جهان به نام یکی از عجائب هفتگانه نامیده شده است، پس از پایان ساختمان که متأسفانه از تاریخ دقیق آن آگاهی در دست نیست، بارها و بارها مورد تخریب افراد و گروههای گوناگون قرار گرفته و دیگر بار به فرمان فراعنه و بزرگ مردان تاریخ مصر بهسازی و نوسازی گشته است.
در روند این فراز و نشیب ها، برای آخرین بار پس از 2000 سال در سلسله نوزدهم فراعنه، به فرمان رامسس دوم فرعون دانشمند و هنرپرور، هرم مورد بهسازی بنیادین قرار گرفت، بخشهایی از این ساختمان شگفت انگیز که گمان می رفت برای همیشه باید از دیدی همگان پنهان بماند، برابر طرح اولیه ساختمان که کاهنین مورد اعتماد به دست آمده بود، مهر و موم گشت و بدین سان ورود و بازدید از هرم ممنوع گردید. با روی کار آمدن سلسله بیست و هفتم یا سلسله فراعنه ایرانی هرم بار دیگر بازگشائی و بازدید از آن برای همگان آزاد اعلام شد.
هرودت نخستین تاریخ نویسی می باشد که هنگام عزیمت به ایران به دعوت خشایارشاه در سال 420 ق.م از مصر و اهرام بازدید نموده است. پس از بازدید هرودت از مصر، تاریخ نویسان پرآوزاة جهانی گزارشهای گوناگونی در بارة اهرام منتشر نموده اند، ولی متأسفانه در این راستا کمتر گزارشهای مستندی که بر پایه برگردان حروف هیروگلیف استوار باشد مشاهده می شوند.
در این نوشتار کوشش بعمل آمده است که تا حد امکان سخنان و دیدگاههای نویسندگان و تاریخ نویسانی را که به برگردان حروف هیروگلیف دسترسی داشته اند گردآوری و چکیدهای از آنها را در اختیار خوانندگان گرامی فرار دهیم.
هرودت که شاید بتواذن به گفته هایش در مقایسه با سخنان دیگر تاریخ نویسان در سده های پیش از میلاد بهای بیشتری داد، در پاسخ به این پرسش که چرا جسد فرعون در نخستین طبقه از واحد پنج اشکوبه ای که به نام وی نامگذاری شده یافت نگردیده است می گوید:
مصریان بر این باور بودند که روح پس از مدت زمان بسیار کوتاهی دیگر بار به کالبد حلول خواهد نمود. از این رو جسد فرعون را نخست به صورت امانت در نخستین طبقه قرار دادندذ، تا در فرصتی مناسب به منزلگاه همیشگی خود که سردابی در ژرفای 10/58 متری از کف هرم می باشد جابجا نمایند. آنان با تدابیری که اندیشیده بودند می توانستند هنگام نیاز این سرداب را به وسیلة کانالی که به رود نیل پیوند داشت از آب پر نموده و بدین سان جسد را از دستبرد و تاراج یغماگران برهانند.
از آنجا که هرودت برای نخستین بار از احتمال وجود این سرداب سخن گفته و محل ورود به سرداب نیز تا کنون کشف نشده است، سرداب یاد شده به نام سرداب فرضی هردوت نامیده شده است.
هردوت به نقل از قول کاهنین و متولیان هرم می افزاید، با تمامی پیش بینیها و تدابیری که اندیشیده شد، گروه دزدان با کمک و راهنمائی پاره ای از کاهنین و متولیان به درون هرم راه یافته، نه تنها اشیاء گرانبها بلکه احتمالاً جسد فرعون را نیز ربوده اند. از آنجا که پس از گذشت خزاران سال، هنگامی که تابوت گرانیت فرعون به وسیله ژنرال بارون دس ورنوآ کشوده شد، هیچ گونه نشانه ای از اشیائ گرانبها و همچنین کوچکترین آثاری از جسد در آن یافت نشد، سخنان هرودت در این راستا بی تردید می تواند مورد تأیید قرار داد. به گفتة هرودت در ژرفای 70/30 متری از کف هرم شمار دو سرداب مشاهده می شوند. سردابها ضمن آنکه کاملاً جدای از یکدیگر می باشند. به یکدیگر نیز راه داشته و در یکی از آنان کانالی افقی و بن بست مشاهده می شود.
نکتة شگفت، وجود چاهی در حد فاصل میان این دو سرداب است که تا کنون انگیزة حفر آن و همچنین کانال کور شناخته نشده است. پژوهشگران بر این گمانند که این چاه به احتمال بسیار زیاد محلف ورود به سرداب فرضی هرودت می باشد.
به گفتة هرودت در ارتفاع 19/21 متری از کف هرم و مستقیماً روی سرداب اتاق دیگری قرار دارد که پژوهشگران از آن به نام اتاق میانی یا اتاق ملکه نام برده اند. شایان توجه است که سرداب فرضی هرودت، سردابهای متصل به یکدیگر و اتاق ملکه در امتداد محور اصلی هرم قرار دارند. به گفتة وی اتاق فرعون به موازات محور تصلی هرم در نخستین طبقه از واحد پنج اشکوبه ای که به نام وی نامگذاری شده است قرار دارد. این واحد دارای اتاقهائی با سقف بسیار کوتاه بوده و در ارتفاع 43 متری از کف هرم قرار دارند.
هرودت نی افزاید: دیگر اتاقهای این بخش از ساختمان پنج اشکوبه به ترتیب عباتند از:
- اتاق اندیشه
- اتاق استراحت
- اتاق در خود فرورفتن
به گفتة وی آخرین اتاق نامگذاری نشده است.
پس از راه یافتن کاوشگران به هرم، اتاقهای واحد یاد شده به نام نخستین فردی که در آنها گام نهاده است، نامیده می شوند. تابوت گرانیت فرعون نیز در کف اتاق وی و تقریباً مماس با دیوار ضلع غربی قرار دارد. هنگامی که هرودت از این اتاق بازدید می نمود، هرگز نمی پنداشت که به مرکز استاندارد مصر باستان گام نهاده است.
هرودت به نقل از کاهنین می گوید:
هرم به گونه یا طراحی شده است که سطوح هر یک از مثلث های چهارگانه آن برابر ارتفاع آن مثلث به توان 2 می باشند. این بدان معنی است که طول قاعدعه هرم برابر 2 واحد سنجش طول برگزیده شده است و این خود گویای آشنایی مصر باستان به دانش ریاضی و هندسه است. به گفتة کاهنین به هرودت چنانچه وترهای چهارگانه قرعده هرم را ادامه دهند خشکیها و آبهای کره زمین به چهار بخش برابر تقسیم خواهد شد.
چنانچه روشن است این ادعا دلیل علمی نداشته و اثبات آن نیز امکان پذیر نمی‌باشد!!
هرودت به نقل از کاهنین می افزاید، مراحل گوناگون ساختمان هرم از آغاز تا پایان کار به مدت 80 تا 85 سال به طول انجامیده است و در این رطح شگفت شمار 400 هزار کارگر سرگرم کار بوده اند. به گفتة خرودت شاید یکی از دشوارترین بخشها در عملیات مقدماتی ساختمان هرم گیزا جابجائی سنگها از معادن دوردست به کرانه های رود نیل بوده است؛ زیرا انتقال سنگها بدون داشتن جاده مستلزم جاده سازی بوده است.
به گفته گاهنین به هرودوت کارگرانی که در ساختمان هرم بکار سرگرم بوده اند، بر اثر فشار کار طاقت فرسا، گرمای شدید دشت گیزا، سوء تغذیه، نبود وسائل رفاهی و دیگر امکانات بهداشتی بیش از 25 تا 30 سال نمی زیسته اند. آنان نیز که تا پایان کار ساختمانی جان سالم بدر برده و زنده مانده اند، به فرمان دست اندرکاران طرح برای پنهان داشتن راز و رمز ساحتمان گیزا به گونه گروهی نابود کی شده اند. از آنجا که تا کنون هیچگونه گور دسته جمعی پیرامون ساختمان گیزا کشف نشده، درستی سخنان کاهنین در این راستا مورد تردید است.
به گفتة کاهنین به هرودوت هزینة تغذیة کارگران که تنها در برگیرنده پیاز، ترب، سیر و برخی دیگر از سبزیها بوده است، در طی عملیات ساختمانی برابر 1600 تالنت واحد پول مصر باستان یا 891/41 میلوگرم نقره بالغ می شده است. اکنون چنانچه هزینه مسکم، لباس، .سائل و تجهیزات حفاری، سنگ تراشی و دیگر ابزار مورد عملیات ساختمانی اگر نه بیشتر، دست کم برابر هزینه های یاد شده برآورد نمائیم، بآسانی می توان به انگیزة شایعه پراکنی های کینه توزانه علیه فرعون خئوپس پی برد. کاهنین همچنین افزوده اند، کارگران برای رفت و آمد از محل کار تا مسکن و بالعکس به مدت زمانی برابر شش ساعت واحد امروزی نیاز داشته اند، از این رو بیش از 5 تا 6 ساعت در روز توان و امکان کار نداشته اند.
شایان توجه است که تاریخ نویسان پرآوزازه ای همانند، امریوس مانتو دیودوروس و استرابو نیز پس از هردوت از هرم گیزا بازدید نموده و مطالعه و بررسیهای گسترده ای در بارة چگونگی عملیات ساختمانی بعمل آورده اند.
تاریخ نویسان یاد شده نه تنها شمار کارگزانی را که در ساختمان هرم دست اندرکار بوده اند، بسیار کمتر از هردوت برآورد نموده اند، بلکه طول مدت زمان ساختمان را نیز نپذیرفته و بر این باورند که ارقام ارائه شده از سوی وی تنها گزافه گوئی یم باشد.
«مانتو»
مانتو تاریخ نویس یونانی در شهر سی بنی توس زاده شد و به سال 280 ق.م از مصر بازدید کرده است. وی ضمن نام بردن از چهار هرمی که در دوران نخستین سلسله فراعنه ایجاد شده م یافزاید، سومین هرم بزرگی که در این برهه از تاریخ مصر ساخته شد به نام هشتمین فرعون که بانوئی نیک سرشت و خوبروی بوده است، می باشد.
«دیودورروس»
دیودورروس نیز کی دیگر از تاریخ نویسان یونانی می باشد که به سال 56 ق.م از مصر بازدید کرده است. وی در گزارشهای خود در بارة اهرام، از هرم بزرگ گیزا که به فرمان خئوپس (که به مدت 50 سال بر مصر فرمانروائی کرده) ساخته شده است یاد می نماید.
به گفتة دیودوروس یک هرم از اهرام سه گانه نیز به فرمان مفرن که برادر یا فرزند خئوپس بوده ساخته شده است، شگفت آنکه وی نیز نزدیک 50 سال بر مصر حکمفرمائی کرده است. نامبرده می گوید، مصریان بر این باورند که اهرام سه گانه در جهان یگانه و بی همتا می باشند.
«استرابو»
به گفتة این تاریخ نویس یونانی که به سال 24 ق.م از مصر بازدید نموده، پس از خروج از دروازه های شهر و به فاصله 40 استاد (واحد طول یونان باستان برابر 184 متر می باشد) آرامگاههای فراعنه همچون کوههائی سر به آسمان کشیده در برابر دیدگان انسان هویدا می شوند و شمار یک یا دو هرم از میان آنان از جمله شگفتیهای هفتگانه جهان می باشند.
«پلی نی بزرگ»
از دیدگاه این نویسنده و تاریخدان یونانی که به سال 20 میلادی از مصر و اهرام بازدید نموده است، طراحی و ساختمان اهرام تنها هدر دادن سرمایه و نیروی کار انسانی می باشد. منظور نهائی دست اندرکاران طرح، کارآفرینی، سرگرم کردن توده های ناراضی، پیشگیری از بروز طغیان و دشواریهای احتمالی در جامعه آنروزی مصر بوده است. وی می افزاید، اهرام سه گانه در غرب رود نیل و در گستره ای برابر 5 هکتار احداث گشته اند. به باور وی تنها در عملیات ساختمانی هرم گیزا از آغاز تا پایان، شمار 000/360 کارگر به مدت 20 سال سرگرم کار بوده اند.
پلی نی در بارة تندیس ابوالهول با اعراب هم آواز گشته و بر این باور است که پس از هرم گیزا تندیس ابوالهول را با هیچ یک از اهرام مصر نمی توان مقایسه نمود.
تندیس ابوالهول به طول 74، ارتفاع 60/18 و عرض پیشانی آن نیز برابر 80/1 متر می باشد. این تندیس دارای بدنی شیرگونه و چهره ای از انسان می باشد، که نمایانگر رخسار یکی از فراعنه پرآوازه مصر می باشد.
«سولینوس»
سولینوس تاریخ نویس یونانی نیز به سال 300 میلادی از مصر و اهرام بازدید نموده است. وی در گزارش خود از هرم بزرگ گیزا با شگفتی زیاد یاد کرده و افزوده است، هرم گیزا به گونه ای محاسبه و طراحی شده که سایه خود را در نیمروز جذب مینماید.
«کاسی دوروس»
این تاریخ نویس یونانی نیز که به سال 520 از مصر بازدید کرده است، همچون دیگر همتایان تاریخ نویس خود در گزارشهایش با شگفتی بسیار از اهرام یاد کرده و می گوید، هرم گیزا به گونه ای طراحی و محاسبه شده که در نیمروز دشت گیزا سایه و ارتفاع آن برابر است.
«ژرار دونوروال»
این تاریخ نویس و پژوهشگر فرانسوی تبار که متاسفانه از تاریخ بازدید وی از اهرام آگاهی در دست نیسا می گوید:
پس از پیمودن 270 پله به رأس هرم می رسیم. به گفتة وی ارتفاع این پلکان که نخست با 90 سانتی متر آغاز شده اند، رفته رفته با نزدیک شدن به رأس کاهش می یابند.
نامبرده سختانش را اینگونه پی می گیرد، رنگ سرخ فام سنگهای نمای اهرام سه گانه به نامهای خئوپس، کفرن و می سرینوس چنانچه طبیعی نباشند، تا بدانجا با مهارت تهیه شده اند که شناخت آنها از رنگ طبیعی نه تنها بسیار دشوار، بلکه غیرممکن می باشد. نوروال در پایان سخنانش گفته هیا هرودت را مبنی بر وجود شمار 11 هرم کوچکتر از هرم گیزا مورد تأئید قرار داده و می گوید، چنانچه در فضای باز بالای هرم که دارای گسترده ای برابر 100 متر مربع است بایستیم، اهرام را در بخش غربی کوههائی که کشورهای مصر و لیبی را از یکدیگر جدا نموده اند مشاهده م نمائیم. به گفته وی هنگام بازدید تاریخ نویسان و جهانگردان از اهرام، راهنمایان عرب بیدرنگ خود را به بازدیدکنندگان می رسانند تا آنان را از خطر دزدان و غارتگران آگاه نمایند.
«موتور آگار»
این پژوهشگر پرآوازه بر این باور است که هوای اتاقهای فرعون و ملکه بی هیچ تریددی از مراحل آغازین طرح و عملیات ساختمان هرم پیش بینی و احداث گشته اند. به گمان وی هیچگونه تغییری در نقشه هرم در حین عملیات ساختمانی و یا پس از انجام کار بوجود نیامده است. وی در مورد انگیزه پوشاندن هواکشها با صفحات ضخیم و احتمالاً فلزی که با کارآئی و ظرافت بسیاری تهیه و کار گذاشته شده است، با شگفتی یاد می کند.
«پرفسور بروشار»
پرفسور بروشار در پی مطالعه و بررسیهای گسترده خود در بارة اهرام. کتابی به نام «مسئله اهرام مصر» منتشر کرده است. به نظر وی از آنجا که راه وورد و خورج کانالها را بسته اند، نمی توان مطمئن بود که آنها در هرم گیزا نقش هواکش را دارا بوده اند.
«ویمان دیکسون»
به گفتة پرفسور پیازی اسمیت که در این کتاب بارها از وی سخن رفته است، کانالهای هواکش توسط شخصی به نام دیکسون کشف شده است. دیکسون هنگام بازدید از هرم گیزا با فرو بردن میله ای در شکافهای موجود در دیوارهای اضلاع شمالی و جنوبی متوجه حفره هائی درون دیوارها شد، بدین سان کانالهای هواکش با زوایای و و ابعادی برابر 22×22 سانتی متر نمایان شدند. دیکسون نیز انگیزه ای برای مسدود نمودن هواکشها ارائه نمی نماید. اکنون چنین به نظر می رسد که وجود کانالهای درون دیوارهای اتاق فرعون و اتاق ملکه همچنان موضوع بحث های پایان نیافتنی میان تاریخ نویسان و باستان شناسان خواهد بود.
«بارون دانگلور»
گزارشهای بارون دانگلور که به سال 1200 میلادی هنگام فرمانروائی صلاح‌الدین ایوبی بر مصر از اهرام بازدید نموده، در تاریخ مصر باستان از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. زیرا وی شخصاً شاهد و ناظر پیاده کردن سنگهای سرخ فام نمای هرم گیزا بوده است. وی ضمن اظهار تاآگاهی از چگونگی جنس ملات بکار رفته در سنگ چیتی ها از مهارت معماران سخن گفته و می افزاید، در شگفتم که چگونه هیچ فردی در این کشور توانائی خواندن و برگرداندن حروف هیروگلیف را ندارد؟
دانگلور ضمن برشمردن نام شماری از اهرام مصر می گوید، صلاح الدین ایوب فرمان انهدام اهرام آدامون و هرمس را نیز صادر نموده است. به گفتة وی اهران یاد شده که دو تن از پیامبران فرقه صبی در آنها آمرمیده اند، زیارتگاه پیروان فرقه مزبور بوده اند.
«فردریک لوئی نوردن»
برابر گزارشهای این پژوهشگر و تاریخ نویس اسکاندیناویائی، هرم گیزا در زمینهای کشاورزی واقع در امتداد کرانه هیا رود میل که کشور مصر را از فلات لیبی جدا می سازد بنا گشته است. وی می گوید:
رنگ سرخ فام سنگهای هرم تا بدانجا طبیعی به نظر می رسد که به دشواری رنگ آمیزی کردن آنها را می توان پذیرفت. نامبرده ضمن برشمردن مشکلات و دشواریهای عبور از راهروهای درونی هرم می گوید، در تالار فرعون (احتمالاً منظور نوردن اتاق فرعون است) صدای شبیک گلوله همانند تندری به گوش می رسد که باعث ایجاد هراس و وحشت شدیدی در شنونده می شود.
نوردن سپس چنین می افزاید
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 34 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله معماری کشور مصر