نوع فایل: word
قابل ویرایش 20 صفحه
مقدمه:
جنگ های ناپلئونی در دهه ی نخست قرن نوزدهم (1179 تا 1279 ش) موجب تماس مجدد اروپاییان با ایران گردید. چون فرانسه و انگلستان خواهان روابط دوستانه با این کشور بودند و دولت روسیه بار دیگر به ایران تجاوز کرده بود، کمپانی هند شرقی بریتانیا به دنبال فترت دراز مدت سده ی هجدهم (1079 تا1179 ش) در روابطش با ایران در سال 1801 م/1180ش پیمان های دوستی و تجارت با دولت قاجار امضا کرد.
انگلستان با استفاده از قدرت نظامی در رسیدن به هدف های دیپلماتیک و استراتژیکی خویش، در نیمه سده نوزدهم (1179 تا 1279 ش) تفوق تجاری خود در ایران را هم تثبیت نمود. داد و ستد بریتانیا با ایران در نیمه ی نخست سده ی نوزدهم (1179 تا 1279 ش) در خلیج فارس و نیز در مسیر بازارهای پر جمعیت شمالی سیر صعودی شتابنده ای پیدا کرد. با استقرار تفوق سیاسی کمپانی هند شرقی در هندوستان، این شرکت در مبادلات تجاری با ایران در خلیج فارس به جای پارچه های هندی، کالاها و پارچه های انگلیسی را به ایران صادر کرد.
انگلستان در ضمن کالاهای خود را در مقادیر زیاد با کشتی تا دریای سیاه و بندر ترابوزان متعلق به عثمانی می فرستاد و از آنجا از طریق خاک عثمانی به بازارهای تبریز و صفحات شمالی ایران وارد می-نمود. تبریز در این زمان بزرگ ترین بازار تجارتی ایران بود. وقتی به دهه ی 1850م می رسیم، انگلستان بزرگ ترین طرف تجاری ایران است. 50 درصد یا بیشتر صادرات و بیش از 50 درصد واردات ایران را در دست دارد.
در دوره ی پنجاه ساله ی مابین 1863م/ 1242ش و 1914م/ 1293ش رشته امتیازهایی در مورد بهره-برداری یا انحصار مواد خام و توسعه ی زیربنایی از طرف دولت ایران به اتباع روس و انگلیس و دولت-های مزبور داده شد. در سال 1872 م/ 1251 ش، شاه ایران امتیاز احداث راه آهن، خط های تلگراف، کشتیرانی در رودخانه ها، بهره برداری از معادن و جنگل های دولتی و کارهای زهکشی و آبیاری در ایران را به مدت هفتاد سال به بارون جولیوس دورویتر، از اتباع بریتانیا واگذار کرد و در امتیازنامه مقرر شده بود که رویتر در آینده برای گرفتن امتیاز بانک، احداث جاده ها و خیابان و ایجاد کارخانه ها نیز حق تقدم خواهد داشت. شاه همه ی این امتیازها را تنها در ازای گرفتن 40 هزار پوند استرلینگ به رویتر واگذار کرده بود.
دو امتیاز دیگری که در اینجا شایان ذکرند، امتیاز تنباکو و امتیاز نفت است. ناصرالدین شاه در 1890م /1269ش، انحصار فروش توتون و تنباکو را به یک شرکت انگلیسی واگذار کرد. به دنبال آن، یک نهضت اجتماعی توده ای آغاز شد و شاه را به الغای امتیاز ناچار ساخت. امتیاز دیگری که کمتر جنجال برانگیز بود، اما به همان اندازه سرنوشت ساز شد، اجازه ی مخصوصه ای بود که شاه در ماه مه 1901 به ویلیام ناکسس دارسی داد؛ با این مضمون که به جهت تفتیش و تفحصص و پیدا کردن و استخراج و بسط دادن و حاضر کردن برای تجارت و نقل و فروش محصولات زیر که عبارت از گاز طبیعی و نفت و قیر و موم طبیعی باشد، در تمام وسعت ممالک ایران در مدت 60 سال از تاریخ امروز اعطا می شود. دولت ایران در ازای این امتیاز 20 هزار پوند استرلینگ نقداٌ دریافت کرد و مقرر شد 16 درصد از سود خالص سالانه نیز به ایران تعلق گیرد. در 26 مه 1908 نفت در صفحات جنوبی ایران کشف شد و شرکت نفت انگلیس و ایران که تمامی سهام آن به دولت بریتانیا تعلق داشت، برای این منظور تأسیس گردید. علاوه بر سودی که از این امتیازها عاید بریتانیا شد، بر حجم مبادلات تجاری آن کشور با ایران به مقدار زیادی افزوده شد و این روند صعودی تا جنگ جهانی اول ادامه یافت. جمع داد و ستد دو کشور که در سال 1875 م/1254 ش، به 7/1 میلیون پوند استرلینگ می رسید، در 1895م/ 1274ش، به 3 میلیون و در 1914م/ 1293ش، به 5/4 میلیون پوند رسید. تراز تجارت خارجی 20 درصد به سود بریتانیا بود. به دلیل رشد روزافزون سهم روسیه در تجارت خارجی ایران، افزایش مطلق سهم بریتانیا در تجارت ایران روند نزولی یافته بود و از 50 درصد در دهه ی 1850م، به 33 درصد در 1903 و 20 درصد در 1914 کاهش یافت و حدود نیمی از این حجم داد و ستد در اختیار هند بریتانیا بود. سهم امپراطوری بریتانیا در صادرات به ایران از این بالاتر بود و به 25 درصد می رسید. بنا به برآورد تقریبی لیتن، سرمایه گذاری بریتانیا در ایران از 1860 تا 1913 در شرکت های نفتی، تسهیلات، حمل و نقل، تلگراف و فرش به 10 میلیون پوند استرلینگ بالغ می شد.
فهرست مطالب:
روابط اقتصادی و سیاست خارجی
روابط تجاری با روسیه:
بازرگانی
واردات و صادرات
دوره قاجار و پهلوی
جنگهای ایران و روسیه در عهد قاجاریه
علت جنگهای ایران و روسیه
ایل قاجار پیش از کسب قدرت
منابع
منابع و مأخذ:
حبیب الله کمالی - استعمار انگلیس در ماوراء قفقاز( تهران - دفتر مطالعات سیاسی1376).
2-ژ.ب.دوما- یادداشتهای ژنرال تره زل در سفر به ایران- ترجمه عباس اقبال ( تهران یساولی-1361).
3-کاساکوفسکی - خاطرات کلنل کاساکوفسکی ، ترجمه عباسقلی جلی ( تهران: کتابهای سیمرغ، 2535).
4- ژنرال دایر، مهاجمان سرحد: رویارویی انگلستان با سرداران بلوچ ایرانی، ترجمه دکتر حمید احمدی ( تهران: نشر نی، 1379
5- مجید تفرشی، 2سال روابط محرمانه احمد شاه با سفارت شوروی ( تهران: نشر تاریخ ایران،1372).
6- آنت دستره، مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، ترجمه منصوره اتحادیه (تهران: نشر تاریخ ایران، 1363).
7-آرتور میلسپو، ماموریت آمریکایی ها در ایران، ترجمه حسن ابوترابیان( تهران: پیام).
8-سر دنیس رایت، انگلیسی ها در میان ایرانیان، ترجمه اسکندر دلدم ( تهران: انتشارات نهال،1364).
9- ک.ز.اشرفیان، م.ر.ارونوا، دولت نادر شاه افشار، ترجمه حمید امین ( تهران: شبگیر،2536).
10-سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس ( تهران: کتابخانه منوچهری، 1357).
11- خان ملک سا سانی، دست پنهان سیاست انگلیس در ایران( تهران: بابک،1362).
12- ایرج افشار، کاوه بیات، خاطرات مهاجرت ازدولت موقت کرمانشاه تا کمیته برلین( تهران: شیرازه، 1378).
13- مویسی پرسیتس، بلشویک ها و نهضت جنگل، ترجمه دکتر حمید احمدی ( تهران: شیرازه، 1379).
14-احمد بشیری، کتاب آبی: گزارشات محرمانه وزارت خارجه انگلیس در باره انقلاب مشروطه ایران ، 2 جلد ( تهران: نشر نو، 1362).
15- احمد بشیری، کتاب نارنجی، گزارشات محرمانه وزارت خارجه روسیه تزاری در باره انقلاب مشروطه ایران ( تهران: نشر نو،1367).
16-فردریک اوکانر، خاطرات فردریک اوکانر سر کنسول انگلیس در فارس، مترجم حسن زنگنه ( تهران: شیرازه 1376).
18-پیروز مجتهد زاده، امیران مرزدار، ترجمه حمید ملک محمدی ( تهران: شیرازه، 1378).
19- یقیکیان، شوروی و نهضت جنگل، ترجمه برزویه دهگان ( تهران: انتشارات نوین، 1363).
20- غلامحسین میرزا صالح، اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس و روس و عثمانی، 2جلد( تهران: نشر تاریخ ایران، 1365).
21- سی .اچ. الیس، دخالت نظامی بریتانیادر شمال خراسان، ترجمه کاوه بیات( تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372).
22- جرج کرزون، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی ( تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1373).
23- سیرمس غنی، برآمدن رضا خان و نقش انگلیسی ها ( تهران: نیلوفر، 1378).
24- یوشیدا ماساهارو، سفر نامه یوشیدا ماساهارو نخستین فرستاده ژاپن به ایران ( مشهد:استان قدس رضوی، 1373).
25- سر ارتورهاردینگ، خاطرات سیاسی سر ارتور هاردینگ وزیر مختار بریتانیا در ایران در عهد سلطنت مظفر الدین شاه قاجار، ترجمه دکتر جواد شیخ الاسلامی ( تهران:کیهان، 1370).
26- فیروز کاظم زاده، روس و انگلیس در ایران 1864-1914( تهران:انتشارات و اموزش
انقلاب اسلامی، 1371
27- ژنرال ماژور دنسترویل، امپریالیزم انگلیس در ایران و قفقاز1917-1918 ، ترجمه حسین انصاری، 2537).
28- آدریان هی تیه ، یادداشت های کنت دو گوبینو، ترجمه دکتر عبدالرضا هوشنگ مهدوی (تهران: انتشارات جویا، 1370).
29- کلود انه، اوراق ایرانی: خاطرات سفر کلود انه در آغاز مشروطیت، ترجمه ایرج پروشانی( تهران: انتشارات معین، 1368).
30- نیدرمایر، زیر افتاب سوزان ایران ، ترجمه
31- آلفرد دو گاردان، ماموریت ژنرال گاردان در ایران، ترجمه عباس اقبال اشتیانی ( تهران: نگاه 1362).
32-ایمانوئل والرستین، " آینده نظام جهانی سرمایه داری در دوره پس از جنگ سرد" ترجمه حمید احمدی، راهبرد، شماره 13 ( بهار 1376).
33- آنت دستره، مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، ترجمه منصوره اتحادیه( تهران: نشر تاریخ ایران،1363).
34- کاپیتان هنت، جنگ ایران و انگلیس، ترجمه سعادت نوری ( تهران:).
35- احمد اشرف، موانع رشد سرمایه داری در ایران ( تهران:،1359).
36-منصوره اتحادیه، گوشه هایی از روابط خارجی ایران ( تهران:)
37-امیل لوسوئور، نفوذ انگلیسی ها در ایران، ترجمه(تهران:).
38-حسین اذر، تاریخ جنگهای ایران و روس ( تهران:).
39- پارسا دوست، منوچهر، روابط تاریخی، حقوقی ایران و عثمانی ( تهران: شرکت سهامی انتشار، 1365).
40- ذوقی، ایرج، ایران و قدرت های بزرک در جنگ جهانی اول ( تهران: پاژنگ، 1365).
41- آن کاترین سواین فورد لمتون، نظربه دولت در ایران، مترجم چنگیز پهلوان ( تهران: گیو،1379).
42- رحمت الله معتمدی، ارومیه در محاربه عالمسوز: از مقدمه نصارا تا بلوای اسمائیل آقا، به اهتمام کاوه بیات ( تهران: شیرازه، 1379).
43- فرهنگ ارشاد، مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند ( تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1379).
44- مهرداد جوانبخت، ایرانی از نگاه انیرانی: خلق و خوی ایرانیان از نگاه سیاحان ( اصفهان: آموزه، 1379).
45- جان فوران، مقاومت شکننده ، ترجمه احمد تدین ( تهران: رسا، 1377).
46- خان ملک ساسانی، دست پنهان سیاست انگلیس در ایران ( تهران: ).
47- فردریک اوکانر، خاطرات فردریک اوکانر سرکنسول انگلیس در فارس ، مترجم حسن زنگنه ( تهران: شیرازه،1376).
48- غلامحسین میرزا صالح، تاریخ سفارت حاجی خلیل خان و محمد نبی خان به هندوستان (تهران: کویر، 1379).
49-رضا آذری شهرضایی، هیات فوق العاده قفقازیه، (تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1379).
49- هوشنگ صباحی، سیاست انگلیس و پادشاهی رضا شاه، ترجمه پروانه ستاری ( تهران: نشر گفتار، 1379).
50- پیتر هاپکرک ، بازی بزرگ: عملیات سازمانهای جاسوسی روس و انگلیس در آسیای میانه و ایران ، ترحمه رضا کامشاد ( تهران: نیلوفر، 1379).
51- حسین شیرازی، تاریخ درانیان، مصحح هاشم محدث ( تهران: وزارت خارجه، 1380).
52- جعفر جمشیدی راد، تاریخ سیاسی نخجوان از چیرگی روسها تا سقوط بالشویکها ( تهران: وزارت خارجه، 1380).
53- محمد حسین کاووسی عراقی، اسناد روابط دولت صفوی با دولت ایتالیا ( تهران: وزارت خارجه ، 1380).
54- حسین احمدی، ایران و بریتانیا( 1257-1224) به روایت اسناد ایرانی موجود در انگلستان ( تهران: وزارت خارجه،)1380.
55- بهروز طیرانی، روز شمار روابط ایران و آمریکا (1999-1832) (تهران: وزارت خارجه، 1380).
56- عطا تقوی اصل، ژئو پلیتیک جدید ایران: از قزاقستان تا گرجستان (تهران: وزارت خارجه، 1380).
57-بشیر باقمورلی، اسناد معاهدات دو جانبه ایران با سایر دول: عراق، عربستان سعودی و عمان (تهران: وزارت خارجه، 1380).
58- بشیر باقمورلی، اسناد معاهدات دو جانبه ایران با سایر دول: فرانسه، فنلاند، فیلیپین و قطر (تهران: وزارت خارجه، 1380)
59- سجاد راعی گلوجه، قاجاریه، انگلستان و قراردادهای استعماری ( 1857-1896). ( تهران: سازمان اسناد انقلاب اسلامی، 1380).
60- خان ملک ساسانی، یادبودهای سفارت استانبول ( تهران: فردوسی، 1345).
61- ابوالقاسم خان کمال زاده، دیده ها و شنیده ها: خاطرات میرزا ابوالثاسم خان کمال زاده منشی سفارت امپراطوری آلمان در ایران در باره مشکلا ت ایران در جنگ جهانی اول 1918-1914 ( تهران: نشر فرهنگ، 1363).
62- م.ع. منشور گرگانی، سیاست دولت شوروی در ایران از 1296 تا 1306 ( تهران: چاپخانه مظاهری، 1326).
63-الیور باست، آلمانی ها در ایران: نگاهی به تحولات ایران در جنگ اول یر اساس منابع دیپلماتیک فرانسه، ترجمه حسین بنی احمد ( تهران: شیرازه، 1377).
64- ویلیام جی اولسون، روابط ایران و انگلیس در جنگ جهانی اول، تر جمه حسن زنگنه ( تهران: شیرازه، 1380).
65- غلا مرضا فخاری، اختلا ف دولتین ایران و افغانستان در مورد رود هیرمند ( تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1371).
66- محمد علی مهید، پژو هشی در تاریخ دیپلماسی ایران از هخامنشیان تا پایان قا جار ( تهران: نشر میترا، 1361).
67- صفورا برومند، سر کنسولگری بریتانیا در بو شهر 1763-1914، ( تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، 1381).
68- محمد باقر وثوقی ، تحولات سیاسی در صفحات جنوبی ایران (تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، 1381).
69- مجموعه مقالات به کوشش صفا اخوان، ایران و جنگ جهانی اول (تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی1380).
70- محمد حسن کاووسی عراقی، فهرست کامل اسناد مکمل قا جاریه ، جلد دوم (تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی1380).
71- کاوه بیات، ایران و جنگ جهانی اول: اسناد وزارت داخله ( تهران: سازمان اسناد ملی، 1381). 560 ص. 28000 ریال.
72- ناصر الدین پروین، رسول دریا گشت، نصرت الوله و میلسپو: پایان ماموریت امریکایی ها در ایران ( تهران: اساطیر، 1381). 296 ص. 25000 ریال.
73- مظفر شاهدی. بانک استقراضی روس در ایران ( تهران: وزارت خارجه، 1381). 1010 ص. 40000 ریال.
74- محمد مددی، سوئدی ها در ایران ( تهران: گفتمان، 1381).308 ص. 28000 ریال.
75- کاوه بیات، توفان بر فراز قفقاز: نگاهی به مناسبات ایران و جمهوریهای اذربایجان و ارمنستان ( تهران: وزارت خارجه، 1381). 464 ص. 18000 ریال
76- فاطمه قاضیها، اسناد روابط ایران و روسیه در دوران فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار (
تهران: وزارت خارجه، 1381). 370 ص. 15000 ریال.
77- حسین ابادیان، روایت ایرانی جنگهای ایران و روس ( تهران: وزارت خارجه، 1381). 172 ص. 75000 ریالل.
78-منیر راضی، پلیس جنوب ایران ( تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381) .1900 تومان.
79 جهانگیر قائم مقامی، اسناد فارسی، عربی و ترکی در ارشیو ملی پرتغال در باره هرمز و خلیج فارس ( تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران، 1354).
80- عبدالحسین نوایی، الهام ملک زاده، دانشجویان ایرانی در اروپا: اسناد مربوط به اعزام محصل ( تهران: سازمان اسناد و کتایخانه ملی ، 1382). 824 ص. 50000 ریال.
81- برایان گاردنر، کمپانی هند شرقی :ماجرای پیدایش وگسترش شرکت بازرگانی که پهناورترین امپراتوری جهان را پی افکند ، مترجم کامل هلمی ،منوچهر هدایتی خوشکلام (تهران :پژوهه. 1383) 552ص. 39000 ریال .
82 ـ مهدی فتوت ، رویارویی باقر خان تنگستانی با لشکر کشی های انگلیس به بوشهر (1254 ه.ق 1838 م و 1273 ه.ق 1856 م)(بوشهر : انتشارات بوشهر1383) 500 ص .
83 ـ عباس طرفی ،مدیران صنعت نفت ایران :شرکت نفت انگلیس و ایران 1280 ـ1330 ( 1901 ـ1951 م ) (تهران عباس طرفی ،1383 ) 878 ص . 100000 ریال .
84ـ عبد الله شهبازی ، زرسالاران یهودی و پارسی ،استعمار بریتانیا و ایران (تهران :موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ،1383 ) 548 ص . 25000 ریال .
85- سید جلال الدین مدنی ، تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران: دوران نخست وزیری سردار سپه (تهران: پایدار، 1382). 432 ص. 20000 ریال.
86- حسین احمدی، اسنادی از روابط ایران و فرانسه (پس از مشروطه تا پایان قاجار)(تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، 1383). 340 ص. 20000 ریال.
87- فواد فاروقی، ندیمه: همسران شاه اسمائیل صفوی در حرم سرای سلطا ن عثمانی (تهران: نوین، 1383). 576 ص. 40000 ریال.
88- سید رضا نیازمند، رضا شاه از تولد تا سلطنت (تهران: دنیای کتاب، 1383). 680 ص. 90000 ریال.
89 -رضا اذری شهر ضایی ، نگاهی به روابط فرهنگی ایران و فرانسه (1320-1285 /-1906 -1940 ) (تهران :وزارت امور خارحه ،مرکز چاپ و انتشارات ،1382 )126 ص . 6000 ریال .
90- خانلر میرزا احتشام الدوله ،جنگ ایران و انگلیس در خرمشهر(محمره )(در سال 1273 ق-1235 خورشیدی ) (تهران :انزان ،1382 )94 ص . 7000 ریال .
91- خدیجه صلح میرزایی، اسنادی از روابط ایران و ترکیه (تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1383). 352 ص. 20000 ریال.
92-علی اکبر بینا، تاریخ دیپلماسی ایران از عهد نامه تر کمن چای تا عهد نامه صلح پاریس 1243-1273( تهران: دانشگاه تهران، 1383). 316. ص. 25000 ریال.
93-داگوبرت، واسموس (تهران : نشر شهاب ثاقب )312 ص
94-کلاوس میشا ئل رربورن، نظام ایالات در دوره صفویه، مترجم کیکاووس جهانداری (تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1364). 260 صص. 17000 ریال.
95-سهیلا شهشهانی ، نمونه هایی از تبادل فرهنگی بین ایران و تمدنهای دیگر ( تهران: مرکز بین المللی گفتگوی تمدنها، 1384).176 صص. 11000 ریال.
96-انتونی وین، ایران در بازی بزرگ: سر پرسی سایکس ، کاشف، کنسول، سرباز، جاسوس، مترجم دکتر عبد الرضا هوشنگ مهدوی ( تهران: پیکان، 1383). 440 صص. 35000 ریال.
97- محمد علی کاظم بیگی. دریای خزر و قدرتهای بزرگ. (تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی. 1384).
98- محمود طاهر احمدی. روابطایران و شوروی در دوره رضا شاه (تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی. 1384).
99- بهمن میرزا. شکر نامه شاهنشاهی (تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی. 1384).
پروژه روابط خارجی ایران از قاجار تا 1320. doc
