فرمت فایل:word
تعداد صفحات:206
اداره آموزش و پرورش کرج ناحیه 3
دبیرستان دخترانه شاهد عصمت
عنوان تحقیق:
نقش ایثار در منابع اسلامی و تأثیر آن
در تکامل فرد و اجتماع
دبیر راهنما:
سرکار خانم سودابه زارع پیشه
تهیه کنندگان:
فاطمه براتی- ثنا اسدی- مریم ساقی
سال تحصیلی 84-84
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات...............................
1- مقدمه ....................................
2- بیان مسئله................................
2-1 اهمیت و ضرورت مسئله......................
3-1 اهداف پژوهش..............................
4-1 جامعه آماری..............................
5-1 نمونه و روش نمونه گیری...................
6-1 روش تحقیق................................
7-1 مراحل اجرای تحقیق........................
8-1 مشکلات تحقیق..............................
9-1 ارائه پیشنهادات..........................
فصل دوم: ایثار در منابع اسلامی................
2-تعریف ایثار................................
1-2 نمونه ای از آیات قرآن کریم درباره ایثار و شهادت
3-انواع ایثار................................
1-3 جهاد.....................................
2-3 شهادت....................................
3-3 فنای عاشق در معشوق.......................
4-3 دهش و بخشش...............................
5-3 انفاق....................................
6-3 جامعه پزشکی..............................
4-ایثار پیامبر (ص) و اهل بیت(ع)..............
1-4 ایثار پیامبر در راه ترویج اسلام...........
1-1-4 ایثار در آئین محمدی (ص) و ائمه اطهار (ع)
2-1-4 ایثار انصار نسبت به مهاجران............
2-4 ایثار حضرت علی...........................
3-4 حماسه حسینی..............................
5 شهادت......................................
1-5 فلسفه وجودی فرهنگ ایثار و شهادت در مکتب اسلام
1-1-5 ایثار و شهادت در تاریخ اسلام............
2-5 شهادت طلبی و انتفاضه.....................
3-5 انگیزه های شهادت طلبی....................
4-5 شهادت در دین یهود........................
5-5 شهادت در مسیحیت..........................
6-5 ایثار و شهادت طلبی در تاریخ پر بار انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی
1-6-5 شهید و شهادت از دیدگاه امام خمینی (ره).
2-6-5 شهادت در بسته تاریخ از دیدگاه امام خمینی (ره)
3-6-5 مفهوم و ارزش شهادت از دیدگاه امام خمینی (ره)
4-6-5 مقام و منزلت شهدا از دیدگاه امام خمینی (ره)
فصل سوم: تأثیر ایثار در تکامل فرد و اجتماع...
6-تأثیر ایثار در تکامل فرد...................
1-6 ایثار و خدا محوری........................
2-6 نقش ایثار در رشد و تعالی انسان...........
3-6 ایثار و عزت نفس..........................
4-6 ایثار و توجه به آخرت.....................
5-6 ایثار و صبوری در برابر ناملایمات..........
7- تأثیر ایثار در تکامل اجتماع...............
8-ترویج فرهنگ ایثار در حوزه اجتماعی..........
1-8 سطح نخست (خانواده).......................
2-8 سطح دوم (محیط جغرافیایی).................
3-8-سطح سوم (جامعه)..........................
9-ترویج ایثار در حوزه فرهنگی.................
10-ترویج ایثار در حوزه سیاسی ................
11- ترویج ایثار در حوزه اقتصادی..............
فصل چهارم: بررسی دیدگاه دانش آموزان در خصوص مفهوم ایثار و تأثیر در تکامل فرد
و اجتماع.....................................
12-جداول و نتایج.............................
13-نتیجه گیری................................
14-فهرست منابع و مآخذ........................
15-ضمائم.....................................
1-15 نمونه پرسشنامه..........................
2-15 نمونه مصاحبه............................
تقدیم به:
تقدیم به رهبر گرامی امام خمینی (ره) که اسطورة صفا و استقامت بود و نوجوانان و جوانان عزیز کشورم که تندیس عشق و ایثار می‌باشد.
دو موجود مقدسی که شمع وجودشان روشنایی بخش زندگی آیندگان کشور می‌باشد.
تقدیر و تشکر:
حمد و سپاپ خدایی را که همه چیز از اوست و بخشنده و مهربان است. خدایی که توفیق و لیاقت شکرگزاری را به ما عطا فرمود و نیروی تفکر و تعقل را به ما ارزانی داشت تا با قدم نهادن در عرصه علم و دانش هرچه بیشتر پی به عظمت او و کوچکی خود بریم.
هم چنین تشکر می کنم از سرکار خانم زارع پیشه به عنوان دبیر راهنما و خانم حسینی به عنوان مدیر مدرسه که امکانات لازم را در اختیار ما قرار دادند.
«الهی قبله عارفان خورشید روی توست و مسجد اقصی دلها حریم کوی توست نظری به سوی ما فرما که نظرها به سوی توست»
1-مقدمه:
اکنون که از پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی با عراق سال ها می گذرد، باید ارزش ها و آرمان های اصیل و ارزش های اسلام ناب محمدی (ص) را در جامعه پیدا کنیم که این امر در زمانی انجام می پذیرد که فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه پی‌ریزی و نهادینه شود.
اصولاً یکی از مسائل مهم جامعه ای که مدعی حضور گفتگوی تمدن هاست پی بردن به اصالت تمدن ها و فرهنگ ها و انگیزة خالص و ناب شهدا است. در این عرصه تنها زمینه ای که از فرهنگ و شهادت داشتیم عنوانی بود که در طوب زندگی خود در لوح روح خود حک کرده ایم. زمینه ای که خانواده ها یا شهدا و ایثارگران دارای درک بالاتر و بهتری از آن هستند برای این موضوع ما به کتاب هایی که فلسفه ایثار و فرهنگ آن را عمیق تر بیان کرده بسیار توجه و اشاره کردیم.
مسئله دیگر که ما در این مقاله و یا تحقیق آن را مورد توجه قرار دادیم، ارزش هایی بود که در جوامع و ادیان مختلف برای نامیدن یک فرد به عنوان شهید ملاک قرار می‌گیرد. پس برای این امر ابتدا باید انگیزه های شهادت طلبی را در جوامع مختلف بررسی کردیم.
نتایج این پژوهش به ما کمک می‌کند تا هاله ای از تقدس و معنویت و روح، را فرا گیرد و در درک بهتر فرهنگ ایثار و شهادت ما را یاری دهد.
1-1بیان مسئله
مسئله مورد نظر در پژوهش حاضر بررسی جایگاه ایثار در منابع اسلامی، انواع ایثار، تذثیر ایثار فرهنگ فرد و اجتماع و عوامل گسترش دهنده و باز دارنده ایثار می‌باشد.
1-تعریف مفهومی ایثار و جایگاه آن در اسلام؟
2-بررسی انواع ایثار
3-تأثیر ایثار بر فرد و اجتماع
4-بررسی عوامل گسترش دهنده و بازدارنده ایثار
5-بررسی ایثار و شهادت در دین های مسیح و یهود
2-1- اهمیت و ضرورت مسئله:
تاریخ نهضت های اسلامی آکنده از حضور مردان و زنانی است که در عرصة جهاد، خالصانه به میدان عمل آمدند و با جان فشانی و ایثار، بی نام و نشان از خویش، حق را بر اریکة عدالت نشاندند در این نوشتار تلاش شده است تا در دو بخش مجزا پس از مقدمه، تعاریف و مفاهیم فرهنگ ایثار و مصادیق عینی و عملی آن به شکل مشروح بیان شود.
فرهنگ شهادت و ایثار، تجلی بخش هویت دینی و احیای ارزش هایی است که حیات اندیشه یک جامعة انسانی را ضمانت می‌کند و بهداشت روانی انسان را در عرصه های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی شکل می‌دهد. به دیگر سخن، شهیدان، در یک انتخاب آگاهانه، با نفی خویش به نفع جامعه و یک اندیشه همت می گمارند، و فضای رخوت و غفلت عصر خود را به فضای تلاش و بینش فرا می خوانند. آنان به کابلد بی رمق یک جامعه، روح خودباوری می دهند و حیات و حرکت ارزش هایی که در طوفان حوادث به فراموشی سپرده شده است به منصة ظهور می رسانند.
طو دو دهة اخیر انقلاب اسلامی، ملت ایران، حوادث زیادی را تجربه کرده است. انقلاب اسلامی یک پدیدة منحصر به فرد در تاریخ معاصر بود و هشت سال دفاع مقدس نیز متمایزترین جدال قرن در این عرصه، ظهور و حضور مردان بزرگ و اندیشه های ناب و پاک، مفاهیم عمیق ارزش های انسانی را در جهان بشریت متجلی ساخت و مبانی فرهنگ نوین الهی و دینی را به عنوان یک هویت زنده و جاوید به صحنه کشاند. گرچه این فرهنگ ریشه در تعالیم عالیة اسلام داشت. اما در قالب جدید با مفاهیم و مصادیق نوین خود، پا به میدان گذاردند و در حوزه های گوناگون اجتماع و خانواده اثر گذارده است.
اینک پس از گذشت سال ها از حماسة به یادماندنی و به میدان آمدن نسل نوخاستة انقلاب، شاهد بروز نگرش ها، نیازها و ارزش های جدیدی در گسترة سیاست، فرهنگ و اقتصاد جامعه هستیم که تأمل و تدبر متولیان فرهنگی را جلب نموده است. بی گمان راه پیشرفت جامعة اسلامی درک صحیح و روشن از فرهنگ ایثار و شهادت است و زنده نگه داشتن یاد و خاطره آنها وظیفة اقشار مختلف اجتماع است.
اگر بتوانیم در کنار نیازهای روزمرگی شهروندان امروز، نیاز پاسداشت این حریم را به آنان تعلیم دهیم، امنیت روانی- اجتماعی آنان را تضمین کرده ایم.
3-1 اهداف پژوهش
1)بررسی ارتباط ایثار با عقاید و باورهای دینی
2)بررسی ایثار به عنوان یکی از آموزه های ناب اسلامی
3)بررسی و تحلیل نقش ایثار در تکامل بشر و جوامع بشری
4)بررسی تأثیر ایثار در حوزه های گوناگون اجتماعی
4-1جامعة آماری
الف)منابع کتابخانه ای شامل: کتابها، جزوات، مجلات و منابع چاپی دیگر و مراجعه به سایت های اینترنتی معتبر و مرتبط
ب)دانش آموزان شاغل به تحصیل دبیرستان شاهد عصمت
5-1 نمونه و روش نمونه گیری
در تحقیق کتابخانه ای نمونه آماری شامل کتابهای مرتبط با موضوع ایثار می‌باشد.
در تحقیق میدانی نمونه مورد بررسی پس از حذف پرسش نامه های ناقص 50 نفر است که همگی از بین دانش آموزان دختر مشغول تحصیل در دبیرستان شاهد عصمت می‌باشد که همگی به طور تصادفی انتخاب شده اند.
6-1روش تحقیق
در تحقیق حاضر مطابق با اهداف تحقیق از دو روش تحقیق تاریخی (برای جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای) و روش پیمایشی برای جمع آوری نظرات دانش آموزان استفاده شده است.
ابزارجمع آوری اطلاعات: در زمینه ی تئوری و نظری خصوصاً ایثار در منابع اسلام و مباحث اسلامی و همین طور ایثار در ادیان دیگر نیز تأثیر آن در حوزه های گوناگون اجتماع از طریق مطالعات کتابخانه ای و بخشی از مطالب نیز از طریق مصاحبه با چند تن از ایثارگران در زمینه های گوناگون و نیز محیط خارج از مدرسه صورت گرفته و قسمتی دیگر که پرسش نامه می‌باشد و در درون مدرسه توسط پرسش گران پرسش شده است.
7-1 مراحل اجرای تحقیق:
مطالعات کتابخانه ای توسط اعضای گروه و با بهره گیری از منابع موجود نیز سایتهای گوناگون اینترنتی انجام شده است. مصاحبه نیز در داخل مدرسه و خارج مدرسه توسط مصاحبه کنندگان صورت گرفته و به پرسش نامه و بعد از تهیه و تنظیم و بررسی در اختیار دانش آموزان دختر دبیرستان شاهد عصمت قرار گرفت و پس از پر شدن پرسش نامه کدگذاری شده و اطلاعات آن استخراج شد و سپس از طریق کامپیوتر نمودار بشکل نرم افزاری درآمد و درصد فراوانی ترسیم گردید.
8-1 مشکلات تحقیق:
از جمله مشکلات این تحقیق، عدم وجود کتب و تحقیقات و منابع کافی و جدید در زمینة ایثار و تأثیر قرآن در حوزه های گوناگون اجتماع بود. کتب موجود بیشتر در رابطه با ایثار و نقش آن در 8 سال دفاع مقدس ایران و نیز ایثار و شهادت طلبی بود. مشکل دیگر نیز، کمبود وقت و تعداد نمونه آماری 50 پرسشنامه (بعد از حذف پرسش نامه های ناقص) می‌باشد.
برای کسب اطلاعات جدید و نیز برای بررسی ایثار در جوامع دیگر، شناخت زیادی از سایت های اینترنتی نبود، و فقط تعداد محدودی از سایتهای موجود استفاده شده است.
9-1 ارائه پیشنهادات:
ضمن تشکر از معلم راهنمای گروه، سرکار خانم زارع پیشه و مدیریت محترم دبیرستان، سرکار خانم حسینی که در این تحقیق کمال همکاری را با ما داشتند.
از عزیزانی که تحقیق را مورد بررسی قرار می دهند، تقاضا داریم که با تحلیل همه جانبة مباحث مطرح شده را از برای نهادی کردن ایثار به عنوان یک فرهنگ در جامعه، هموار نمایند و با مطالعات و پژوهش های گسترده تر، زمینه را برای مشارکت بیشتر نوجوانان که در حدود 50% جامعه را شامل می شوند، فراهم کنند. به امید روزی که شاهد نهادی شدن تمامی ارزش های اسلامی و انسانی خصوصاً ایثار در جامعه باشیم.
ضمن تشکر از مدیریت محترم مدرسه، سرکار خانم حسینی و دبیر راهنما، سرکار خانم زارع پیشه که در این تحقیق با ما کمال همکاری را کردند.
از مسؤولین و عزیزان محترمی که این تحقیق را مورد بررسی قرار می دهند خواهشمندیم که تحقیقات بررسی شده به اشکال مختلف مانند کتب درسی و … در اختیار نسلهای آینده برای پیشبرد اهداف عالی آیین جمهوری که ایثار یکی از اصول آن است قرار دهید و نواقص آن را در اجتماع رفع کنیم تا شاهد پایه گذاری و نهادی شدن این اصول در جامعه به خصوص در تک تک افراد نسب آینده باشیم تا حداقل آینده ای رو به رشد امیدوار باشیم.
2-تعریف ایثار
یکی از ارزش های اخلاقی که در همه جوامع از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است و آن یعنی منافع جامعه را بر منافع خود ترجیخ دادن و تجلی آن در عمل شهید در بالاتری حد است، چرا که با فدا کردن جان خویش بزرگترین فداکاری و ایثار را برای مردم انجام داده است.
ایثار، برگزیدن و فرض دیگران را به غرض خویش مقدم داشتن منفعت غیر را بر مصلحت خود مقدم داشتن و این کمال سخاوت است …دیگری را در رساندن به منفعت و دفع مضرت بر خود مقدم داشتن و آن نهایت برادری است.[1]
هم چنین تعاریف را هم برای ایثار بر شمرده اند.
- خدا محوری در مقابل خود محوری
- ایثار، ترجیح دادن منافع دیگران بر منافع خود (شهادت طلبی عالی ترین درجة ایثار است)
- آخرت را بر دنیا ترجیح دادن
- اطاعت بی چون و چرا از مقام والای ولایت تا پای جان
- رجحان ارزش های انسانی بر منافع شخصی
- در مسیر کمال حرکت دادن تا آنجا که (شهید نظر می‌کند به وجه الله)
- صبر و استقامت در مقابل مشکلات برای نیل به اهداف عالیه
- سازش ناپذیری در مقابل دشمنان
- عزت نفس و زیر بار ذلت نرفتن
- نترسیدن از مرگ
و مواردی دیگری را که می توان به این مجموعه افزود:
11-ابلاغ فرامین الهی در ترویج و احیای امر به معروف و نهی از منکر
12-تذهیب نفس و کسب فضایل اخلاقی در جهت اشاعة رشد معنوی انسان
13-مقدم داشتن دیگری بر خویشتن[2]
14-از خودگذشتگی که از خودگذشتگی صفات مردان شریف و کریم است و تمرین بندگی لازم داشته از ریسمان و اعتقاد ریشه دار صاحبش حکایت دارد. [3][4]
1-2 نمونه ای از آیات قرآن کریم دربارة ایثار و شهادت
ایثار تجلی عاطفه انسانی است نقطه اوج سلامت روان است و اعتبار دهندة صفات عالیه آدمی نسبت به بارزترین شخصیتی که به این مفهوم عمیق و انسانی، حیات و حرکت بخشیده است، ائمه معصومین (ع) هستند که برابر نص صریح آیات نورانی قرآن کریم از ابتدایی ترین نیازهای خود به نفع دیگری چشم پوشی نمودند.
دربارة ایثار و شهادت می توان به آیات ذیل اشاره کرد:
1-(انا لله و انا الیه راجعون) (بقره- آیه 156)
2-(و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله الیه امواتاً بل احیاء عند ربهم برزقون) (آل عمران- 196)
3-(ارجعی الی ربک) (فجر-28)
4-(انما اعظکم بواحده) (سبأ-46)
5-(ما عندکم ینفذو ما عندالله باق) (نحل-96)
6-(یا لیتنی کنت معکم فافوز فوزاً عظیما) (زیارت وارث و مفتیح الجنان)
قرآن کریم در ستایش انصار می فرماید:(والذین تبوأ ولدار والایمان من قبلهم یجنون من هاجر الیهم و لا یجدون فی صدرهم حاجه مما اوتوا و یؤثرون علی انفسهم و لو کانت بهم خصاصه)
و آنان که از پیش مدینه را خانه ایمان گردانیدند و مهاجران را که به سوی آنها آمدند دوست می دارند و از این که پیغمبر (ص) اموال بنی نضیر را به آنها اختصاص داد و از آن غنایم چیزی به انصار اعطا ننمود در دل خویش هیچ کینه و حسدی دربارة مهاجران نمی یابند و همه چیز به چیزی نیازمند باشند مهاجران را در آن چیز به خود مقدم میدارند و آن را در اختیار آنها می دهند.[5] (حشر:9)3
3-انواع جهاد
1-3 جهاد
جهاد که بسته شهادت طلبی است در فروعات دین قرار گرفته و از آموزه های مهم دینی می‌باشد. جهاد به معنی وسیع تلاش پیگیر با تمام توان، برای گذشتن از گذرگاههای حیات- ضرورتی است اجتناب ناپذیر که برای هیچ فرد و جامعه ای در تکاپوی عرصة حیات از آن گریزی نیست.
صحنه های هر جهاد مقدسی نمایانگر عظمت ایثار و اوج تعالی روح و شکوه سازندگی در راه خدا و رهائی انسان ها است ولی همواره سوی دیگر آن نیز آلوده، نمایشی از بازیگری عناصری پلید و انسان های وارونه ای است که منافع خود را در اسارت مردم در حال رشد و سد راه بوده و تعالی انسان ها و بازگرداندن آن ها به قهقرا و پستی می‌دانند.
[1]- لغت نامة دهخدا
1 و 2 علی اکبر بابازاده، سیمای حکومتی امام علی(ع). قم: انتشارات انصاریان؛ 1378، ص 333
[3]-شهود، فصل نامه فرهنگی پژوهشی بنیاد شهید انقلاب اسلامی، شماره 6 و 7، بهار و تابستان 1380، ص 90
[5] -شهود، فصل نامة فرهنگی بنیاد شهید انقلاب اسلامی، شمارة 6 و 7، بهار و تابستان ص 98
تحقیق در مورد نقش ایثار در منابع اسلامی و تأثیر آن در تکامل فرد و اجتماع
