دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
مقدمه:
نگاهی هرچند سطحی به وضع کودکان و نوجوانان و حتی بزرگسالان در جامعه ما , و نیز بسیاری از نقاط جهان , ما را با مسائل و دشواریهای عظیمی در زمینه روابط اخلاق انسانی , که ناشی از روشهای غلط تربیت است , آشنا می کند . بلایی عظیم متوجه جامعه بشری است . بلایی که غفلت از آن به قیمت شرف انسانی و فنای اخلاق تمام میشود .
وضع روابط در سطح جهانی آن چنان بحرانی است که اگر مدعی شویم در این زمینه با آفتی بزرگ مواجهیم , گزاف نگفته ایم . انحرافات , کج رویها , ناسازگاریها , انحطاطهای اخلاقی در سطح وسیع صورت مسلم و قطعی پیدا کرده و روزگار حال و آینده نسل کنونی و بعدی را به خطر افکنده است .
اگر در جوامع کنونی فریادها از این نابسامانی بلند نیست , بدان خاطر است که مردم تدریجا با چنین زمینه ای خو کرده و گمان دارند وضع باید به همین گونه ای باشد , که هست .
امروزه ما و دیگر جوامع بشری با خطری عظیم روبه رو هستیم . فساد و افساد نسل و سرایت ناسازگاریها و نابهنجاریها به دیگران و توسعه و گسترش آن در سطوح مختلف و به خطر افتادن حیات شرافتمندانه نسل . ( 1 )
به عقیده جامعه شناسان زمینه کج رویها و انحرافات را نخست خانواده و بعد اجتماع و فرهنگ به وجود می آورند . بنابراین , برای اصلاح این زندگی شوریده و افسار گسیخته در سطح جهانی باید به سالم کردن این دو محیط پرداخت ( 2 )
برای وصول به هدف اصلاح خانواده لازم است در دو زمینه برنامه ریزی صورت گیرد , که عبارتند از :
1- سازندگی نسلی که جدیدا پا به عرصه حیات می گذارد , وصول به چنین هدفی مستلزم آن است که برای ساختن کودکی که در حال ورود به جهان ماست , برنامه ای اندیشیده شود .
2- بازسازی نسل موجود از خرد و کلان , که طاغوت زده , استعمارزده و مستضعف و ستم کشیده هستند و این از طریق برنامه ریزیهای صحیح و جدید امکان پذیر است .
1- تربیت و باز سازی کودکان ، دکتر قائمی ، صفحه 4 و 5
2- خانواده و تربیت کودک ، دکتر قائمی ، صفحه 8
در طریق وصول به اهداف مذکور همه و مخصوصا والدین مسئولند ,از آن بابت که تربیت صحیح حق کودک است و طفل امانتی از خدا در دست والدین و جامعه است و هرگونه سهل انگاری در تربیت طفل عواقب وخیمی برای کودک و مردم اجتماع و کیفری سخت برای مسئولان دارد . (1)
اهمیت دوره قبل از دبستان
دوره قبل از دبستان , که از تولد تا 7 سالگی را شامل می شود , به طور کلی برای هر فرد انسانی دوره پرفراز و نشیبی است و از آنجا که اساس و پایه زندگی آینده هر فردی در این دوره بنیان گذاشته می شود , این دوره نزد صاحبنظران و متخصصان روانشناسی و تعلیم و تربیت از اهمیت وافری برخوردار است . (2)
در این مقاله سعی شده اصول و ضوابطی که برای تربیت اخلاقی و رفتاری کودکان در این دوره مطرح است ,عرضه شود و برنامه حیات بخش اسلام در این رابطه طرح شده و زمینه لازم برای سازندگی نسل آینده هموار شود .
1- تربیت و بازسازی کودکان ، دکتر قائمی ، صفحه 9
2- روانشناسی تربیتی ، رضا نوری و علیرضا مرادی ، صفحه 79
فصل اول
بخش اول : والدین به عنوان عاملان وراثت و محیط
" کودک اعم از پسر و دختر امانتی است الهی و ودیعه ای است آسمانی که به پدر و مادر سپرده می شود و قلب پاک فرزند گوهر گرانمایه و نفیس و آئینه مصفایی است , که از هر گونه نقش و نگار خالی است و قابلیت پذیرفتن همه نقشی را دارد .
پس اگر او را طبق اصول پرورشی و با موازین صحیح تربیت به عادتهای نیک تمرین دهند , به همان خو می گیرد و بر آن صفات نشو و نما می کند و به هر چیزی که نظرش را جلب کنند بدان متمایل می شود . (1)
" والدین نخستین کسانی هستند که کودک از آنها منشاء می گیرد و با آنها در تماس است . اینها عاملان تربیتند و عالیترین نقش را در زمینه پرورش و رشد شخصیت او ایفا می کنند . والدین از یک سو عامل وراثتند و از سویی دیگر عامل محیط .
عامل وراثت :
از آن بابت که خصایص بسیاری را از خود و اجداد خویش به کودکان منتقل می کنند ( خصایص جسمی و روحی ) .
عامل محیط :
یعنی دامان پدر و مادر نخستین مدرسه کودک است , که شخصیت وی در آن رنگ می گیرد . بسیاری از همتهای بلند , ارزشهای عالی , خلق و خوی نیکو , آزادگی ها , درون طبعی ها , کج خلقیها و انزوا طلبی هااز دامان والدین منشاء می گیرد .
1- تربیت کودک ، محمد صفری ( زر افشان ) جلد 2 , صفحه 1
سنین مهم در تربیت
ماههای اول تولد تا سن 6 سالگی اوج پذیرش روح کودک است . تاثیر خانواده در 4-5 سال اولیه زندگی کودک فوق العاده زیاد است , زیرا در این مرحله از عمر حس " تقلید " در کودک بسیار قوی است و این دوره , مرحله کسب عادت است .
اگر کودک در این سن مورد مراقبت دقیق خانواده قرار گیرد , فردی آرام ودارای شخصیتی متعادل و فرمانبر خواهدشد و برعکس چنانچه از مهر و محبت خانوادگی محروم بماند , فردی کج رو و بزهکار خواهد شد .
بخش دوم : اهمیت خانواده و تاثیر فوق العاده آن
" تاثیر خانواده در کودک و نقش مهم آن در سازندگی فرهنگی , اجتماعی , اخلاقی و عاطفی بسیار مهم و عظیم است . مساله خانه و نقش او در پرورش کودک و دادن مبانی زندگی اجتماعی و فرهنگی را نمی توان نادیده گرفت . با همه تاثیرهایی که طفل از جامعه و همبازیها و معلمان خود می گیرد , باز بیشتر تحت تاثیر خانواده است .
نقشهای مهم خانواده
1- نقش سازندگی
2- نقش فرهنگی
3- نقش اجتماعی
1- سازندگی خانواده :
طفل فطرتا پاک به دنیا می آید و این خانواده است که او را صالح یا فاسد بار می آورد . تربیت و خانواده حتی خصایص و صفات وراثتی را تحت الشعاع قرار می دهد و گاه خنثی می سازد . کودک دفتری از کتاب طبیعت است که در آن چیزی نوشته نیست .
این خانواده است که در آن دفتر جملات افتخار آمیز یا ذلت آفرین می نویسد . خانواده شخصیت کودک را رنگ می دهد و خط مشی او را در زندگی حال و آینده معین می سازد و در او سازندگی یا ویرانگری ایجاد می کند .
2- نقش فرهنگی خانواده :
کودک در جایی به دنیا می آید , که از قبل ساخته و دارای فرهنگی ارزیابی شده , یا غلط است . طفل از هما روزهای تولد این فرهنگ را از طریق والدین , کسان و بستگان می گیرد و بر این اساس ذهن و افکار او شکل می یابد .
بر اساس ذوق و نظر والدین است . در جنبه کسب اطلاعات و معلومات عمومی , مساله زبان و مکالمه , طرز معاشرت و آداب زندگی , اخلاق , عشق و محبت , صمیمیت و همکاری , همدردی و همسانی , شرافت و عزت نفس و صدق و صفا نیز خانواده نقش اساسی دارد .
خانواده مهمترین مرکز انتقال تمدن است بدان حد که میزان انسانیت و مدنیت آدمی بسته به این است که در کدام خانواده و با چه بعدی از مدنیت پرورش یافته است .
3- نقش اجتماعی خانواده :
خانواده نخستین مسئول صلاح و فساد جامعه است . از آن بابت که بنیانهای فکری کودک در خانواده گذاشته می شود . نخستین محیطی که فرد را به زندگی اجتماعی می کشاند و تمایلات و اندیشه های دینی , سیاسی , عقیدتی , اجتماعی و ایده آلها اغلب از آنجا منشاء می گیرد .
خانواده مسئول عیب ها و فسادهای بیشمار اجتماعی و منبع هرگونه خیر و برکت و نعمت و سعادت جامعه است .
4- نقش عاطفی و اخلاقی خانواده :
خانواده اولین محلی است که طفل احساسات و عواطف قوی و یا ضعیف خود را به دست می آورد . خانواده وسیله ای برای انتقال آداب و اخلاق و رسوم و سنت صحیح یا غلط است .
کودک در خانه اخلاق , اعتماد به نفس , پاکدلی , مقررات , احترام به قانون , ادب , انسانیت , مهر و عاطفه , انس و الفت و یگانگی و مهرورزی را یاد می گیرد و یا خشونت و بی بند و باری و کینه توزی و سخت دلی و ... را می آموزد . " (1)
1- خانواده و تربیت کودک ، دکتر علی قائمی ، ص 30 تا 47
وراثت یا تربیت
" کودکان حامل بسیاری از صفات و خصایصی هستند که از والدین به آنها ارث رسیده و این عوامل بیولوژیکی در زندگیشان دارای نقش و اهمیت بسیار است . ریشه بسیاری از خصایص وراثتی از چند نسل قبل ودر برخی موارد از حدود 7 نسل قبل است .
بخش اعظم بیماریها , اخلاق و رفتارها ی اجداد گذشته از طریق ژن به کودک منتقل می شود . بعلاوه بیماریهای والدین , وضع طبیعی هریک , محیط روانی مادردر دوران حمل , بعد فرهنگی والدین , طرز فکر اندیشه ها , جهان بینی ها , اعتیادها و ... همه از عواملی هستند که برروی کودکان تاثیر می گذارند .
کودک از طریق وراثت خصایصی را به خود می گیرد , که بعضی از آنها به هیچ صورت قابل تغییر نیست . مثل : وضع چهره , رنگ پوست , مو , میزان هوش , قد و نارسایی مغزی و عضوی .
با این که وراثت عامل مهمی در زندگی انسان است , ولی قدرت تربیت بسیار زیاد است و ان را تحت تاثیر قرار می دهد . به هر میزان که عامل تربیتی قویتر باشد , خصایص و صفات ارثی را بیشتر تحت تاثیر قرار خواهد داد . این امر نیز در اسلام مورد تائید است . "(1)
" حضرت علی " ( ع ) فرمود :
سجایای اخلاقی دلیل پاکی وراثت و فضیلت ریشه خانوادگی است (2)
1- خانواده و تربیت کودک , صفحه 49 الی 52 , دکتر قائمی
2- غررالحکم ودرالحکم صفحات 51 و 52
بخش سوم : خانواده و مسئولیت آن در قبال کودک
با تشکیل خانواده زوجین تکالیف و مسئولیتهایی پیدا کرده و روابطی جدید بر آنها حاکم می شود . شرع و طبیعت تا حدود زیادی این تعهدها و مسئولیتهای متقابل را معین کرده است .
زن و شوهر در عین داشتن وظایف متقابل در برابر هم وظایف خاص و مشترک دیگری را در قبال فرزندان خود دارند . وظایفی که سرباز زدن از آنها نه تنها عقوبت اخروی دارد , بلکه زندگی این جهان نیز جنایتی بزرگ به حساب می آید .
کودک ثمره زندگی آنهاست و آنها در برابر وی تکالیف و مسئولیتهایی دارند ,که هرکدام باید در حدود امکانات از عهده آن برآیند . خانواده باید آموزنده وظایف امروز و راهنمای آینده کودک باشد .
صفات و خصایص والدین
کودک امانتی از سوی خدا در دست والدین است . آنها وظیفه دارند چون باغبان این نهال نورسیده را نیکو بپروراندو زمینه را برای رشد همه جانبه و به ثمر رسنادن او فراهم کنند .
بدیهی است هر فردی نمی تواند شایسته احراز این مقام باشد . درست است که بلوغ و رشد جسمی زمینه رابرای ازدواج فراهم می کند , اما برای پدر و مادر شدن علاوه بر رشد و بلوغ عقلی و اخلاقی و عاطفی و مدیریت برای اداره کانون خانوادگی و سرپرستی فرزندان امری لازم است .
آگاهی از وظایف خود و مسایل کلی تربت فرزند و امور و جریانهایی , که برای اطفال پیش می آید ، آشنایی به مسئولیتی که فرد در قبال فرزند در برابر خدا و جامعه دارد , بیداری و هشیاری نسبت به وضع زمان و مکان , موقعیت و اوضاع و احوال زندگی و جریانهای روز لازم است تا بتوانند در برابر این وضع و مخاطرات آن به انجام وظیفه تربیت یخود نیکو بپردازند . (1)
دکتر جلالی در کتاب خود به نام روانشناسی کودک ( ص 296 ) می نویسد:
کسانی قادرند کودکان را تربیت صحیح هیجانی و عاطفی بدهند , که خود در دوره طفولیت و در طول عمر تربیت صحیح اخذ کرده باشند . پدر و مادری که پر از عقده هستند و دائما خشمناک و در امور جزیی بر آشفته می شوند ... نمی توانند هیجانها و عواطف کودکان را در مسیر صحیح سوق دهند . (2)
تأثیر خصائص والدین در خصائص فرزندان
و از اینجاست که معلوم می شود اصولا هرکس بخواهد فرزندانش دارای صفات و خصایص معین باشند , ناگزیر است خود همان خصایص را واجد باشد .
پیامبر اکرم ( ص ) به ابوذر فرمودند : وقتی انسان صالح و نیکو کار شد , خدا به واسطه صالح بودن او فرزندان و فرزند زادگانش را نیز به صلاح خواهد آورد (3)
1-خانواده و تربیت کودک صفحه 60-61-77
2-آئین تربیت تالیف ابراهیم امینی , صفحه 22
3- مکارم الاخلاق , صفحه 546
جنبه آگاهی والدین
تربیت کاری اندیشیده و جهت دار است و با بی خبری و عدم آگاهی و آشنایی به مسایل و جریانهای زمان نمی توان در آن زمینه گام برداشت . بنابراین , والدین باید خود آگاه و جهت دار باشند , تا بتوانند نسل هدفدار بپرورانند .
خصیصه دیگر والدین تمایل و علاقه هریک برای پدر و مادر شدن است . یعنی فرد قلبا دوست داشته باشد , که پدر و مادر باشد . برخلاف عده ای که به خاطر کثرت اشتغالات و تمایل شدید به بی بند و باری علاقه ای به داشتن فرزند ندارند و او را مایه زحمت خود می دانند .
از دیگر خصایص والدین , داشتن ملکه عفت و تقواست , که در سایه آن از هرگونه مفاسدی دور باشند .
تاثیر تغذیه در روح و روان از دیدگاه اسلام
از دیدگاه اسلام بین غذای پاک و سالم با عمل صالح رابطه ای مستقیم وجود دارد . غذای پاک در تکوین جنبه های شخصی و ویژگیهای اخلاقی و حتی جسمانی اثر مثبت دارد .
" قرآن کریم " در این زمینه می فرماید:
" کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا : "
"از غذاهای پاک و شایسته استفاده کنید و عمل صالح انجام دهید "
علم نیز ارتباط بین غذا و خصوصیات اخلاقی افراد راتائید می کند , این امری است که مورد تائید علم و روانشناسی تغذیه است . (1)
اهمیت تغذیه در دوران بار داری و شیردهی از نظر روایات
احادیث و روایات اسلامی تاکید فراوان دارند که غذای مادر هم در دوران بارداری و هم در دوران شیردادن برروی کودک تاثیرات بسیار می گذارد .
1- " خانواده و تربیت کودک " ص 147
نمونه هایی از سخنان معصومین
" پیامبر اسلام " ( ص ) فرمودند :
" زنان آبستن در آخرین ماههای بارداری خرما بخورند تا فرزاندانشان خوش اخلاق و بردبار شوند "(1)
و همچنین فرمودند : " به زنان آبستن سفارش کنید به بخورند تا فرزاندانشان خوش اخلاق شوند ."(2)
" امام رضا " ( ع ) فرمودند :
" خوردن به عقل و هوش را زیاد می کند " (3)
پیامبر اسلام فرمودند:
" هر زن آبستنی که خربزه بخورد بچه اش زیبا و خوش اخلاق می گردد . " (4)
" امام صادق " ( ع ) فرمودند :
" به زنان خویش دردوران نفاس شان خرمای برنی بخورانید تا اولاد شما خوب وزیبا شوند . "(5)
و فرمودند زن بارداری که به بخورد فرزندش خوشبو و سپیدرو می گردد.(6)
1 و 2 – " مستدرک " ج 3 , ص 113 و ص 116
3- " مکارم اخلاق " , ج 1 , ص 196
4- " مستدرک " ج 2 ص 635
5 - " کتاب مکارم اخلاق " , ج 1 , ص 193 و 192
6 - " فروغ کافی " ج6
"امام رضا " ( ع ) می فرمایند :
" به زنان حامله کندر بخورانید تا فرزندی که در بطن دارند اگر پسر است با هوش و دانا و شجاع و اگر دختر است خوش قیافه و خوش اخلاق و ... گردد " (1)
پیامبر اسلام ( ص ) می فرمایند :
" بانوان را در ماهی که وضع حمل می کنند خرما بخورانید تا فرزاندانشان حلیم و پرهیزگار گردند . "(2)
1و2– " کتاب مکارم اخلاق ", ج 1 ص 192 , 193 ،196 , 222
بخش چهارم:
حقوق کودکان از نظر اسلام
" والدین درباره ی کودک خود بدهی هایی دارند که تحت عنوان حقوق کودک است , حقوقی که شانه خالی کردن از آن یا کوتاهی و مسامحه در آن عقوبت و بازخواست خداوند را به همراه دارد " (1)
وضع کودک در میان اقوام وحشی
« با مطالعه ی تاریخ ما از برخوردهای مختلف جوامع بشری نسبت به کودک آگاهی پیدا می کنیم . در دوره های تاریک زندگانی بشر , وضع کودک در میان اقوام وحشی پست تر از وضع و شرایط زندگانی بچه حیوانات بود .
زیرا حیوانات در تربیت بچه خود تا وقتی که در زندگانی استقلال پیدا کنند عنایت و اهتمام کافی داشته و مشکلات تربیت بچه خود را کاملا تحمل می کنند و او را تحت حمایت خود قرار می دهند .
ولی در جوامع انسانی به دوره هایی برخورد می کنیم که هیچگونه عاطفه ای نسبت به کودک نشان داده نمی شد. که به نمونه هایی از آن اشاره می شود .
1- " خانواده و تربیت کودک " , ص 110
نمونه هایی از وضعیت کودک در قدیم
مثلا پس ازمرگ مادر کودک زنده را کنار او دفن کردن یا کشتن یکی از دو فرزند دو قلو , به عنوان طعه دام ماهیگیری مصرف شدن , بخشیده شدن در مقابل اندکی شراب ,برای تفریح یا منافع خود یا به علت خشم کشتن کودکان یا اهداء آنها به رئیس قبیله برای خورده شدن , تقدم پسران بر دختران .
کشتن دختران در نزد چینی ها یا فروش آنها حتی تا نیمه قرن نوزدهم و فروختن دختران در " ژاپن " تا قرن نوزدهم , محروم بودن کودکان از حقوق عادی حتی نداشتن حق حیات در " عربستان " دوره جاهلیت و در " روم " این عادات و رسوم کاری جایز و عادی شمرده میشد که به تدریج این عادات زشت از میان برداشته میشوند .» (1)
تعالیم اسلام و عالی ترین نوع توجه به کودک
تعالیم اسلام عالی ترین نوع توجه را در مورد کودک رعایت کرده است .
" پیامبر اسلام " ( ص ) فرموده است :
لیس منا من لم یرحم صغیرنا و لم یوقر کبیرنا " (2)
" و از ما نیست کسی که به خردسالان رحم نکند و به سالخوردگان احترام نگذارد "
1– " مبانی تعلیم و تربیت اسلام " – ص 15, 16
2- " بحارالانوار " ج 16 , ص 155
" برای تمام کودکان اعم از دختر و پسر تعالیم اسلام حقوق و مزایایی معین کرده است و قتل و بی رحمی نسبت به کودکان و بی اعتنائی به شخصیت و ارزش آنها را برای همیشه ممنوع ساخته است . " (1)
" رسول خدا " (ص) فرمود:
" اجبوا الصبیان و ارحموا هم و اذا وعدتموهم شیئا ففوا لهم فانهم لایرون الا انکم ترزقونهم ":
به کودکان محبت کنید و نسبت به آنها ترحم نمائید , وقتی به آنها وعده دادید وفا نمائید زیرا آنها جز اینکه شما را روزی دهنده خود می بینند تصوری دیگری ندارند "
" رسول اکرم" ( ص ) در جمله کوتاه و فشرده فوق , حقوق کودکان را با تعبیر محبت و ترحم به آنها خلاصه فرموده است : ترحم به فرد , متضمن اجرای تمام حقوق و مزایا درباره او می باشد . (2)
1-" تفصیل وسایل الشیعه ", ج 3 , ص 134
2– " مبانی تعلیم و تربیت اسلامی " , ج 3 , ص 134
دیدگاه امام سجاد (ع) درباره حقوق کودک
" علی بن حسین امام سجاد " ( ع ) درباره حق فرزند می گوید :
" و اما حق ولدک فان تعلم انه منک و مضاف الیک فی عاجل الدنیا بخیره و شره و انک مسئول عما ولینه من حسن الادب و الدلاله علی ربه عزوجل و المعرفه علی طاعته فاعمل فی امره عمل من یعلم انه مثاب علی الاحسان الیه معاقب علی الاسنه الیه "
امام سجاد ( ع ) فرمود : " و اما حق فرزند تو این است که بدانی او از تو وپیوسته به تو در خیر و شر امر دنیا است و تو مسئول او از لحاظ نیک ادب کردن و راهنمائی به پروردگارش و کمک به طاعت او هستی . پس عمل تو درباره او عمل کسی باشد که می داند در احسان به او ثواب و در مسامحه و بدی نسبت به او کیفر می دهند " (1)
1- " وسایل الشیعه "– تالیف شیخ حر عاملی, ج 3 , ص 135
دیدگاه معصومین درباره اهمیت تربیت کودک
نظر به اهمیت مساله ی تربیت کودک , حضرت سجاد ( ع ) در " صحیفه سجادیه " از خداوند تبارک و تعالی در این امر مهم کمک می طلبد و می فرماید :
" واعنی علی تربیتهم و تادیبهم و برهم"
" بار خدایا مرا در تربیت و ادب و نیکو کاری فرزاندانم یاری و مدد نما ."
و" حضرت علی "( ع ) می فرماید :
بهترین میراث از پدران برای فرزندان ادب و تربیت نیکو است . "
اسلام برای آنکه توجه مردم را نسبت به کودک جلب نماید ریاضت و مجاهدت مربیان در راه تربیت و حسن اداره زندگی و ایجاد رفاه و آسایش و تامین حوائج کودکانشان را از جمله عبادات و جهاد درراه خدا میداند.
" رسول اکرم" ( ص ) فرمود :
" مقاساه الاهل و الولد بمنزله الجهاد فی سبیل الله " :
" مقاسات و تحمل مشکلات زندگی خانواده و فرزند بمنزله جهاد و کوشش در راه خداست . " (1)
1– " کتاب مبانی تعلیم و تربیت اسلامی " , ص 18
بخش پنجم:نخستین وظایف والدین
کودکان که پاره های پیکر والدین و اعضای شدیدا وابسته بدانهایند , دارای حقوق فوق العاده مهم و قابل توجهی هستند که والدین در قبال آنها مسئولیتی عظیم را دارا هستند . موارد ذیل به اختصار قابل یاد آوری است :
1- پذیرش کودک :
نخستین حقوق کودکان این است که آنها را به همانگونه که ازلحاظ شکل ( زشت و زیبا ) و فرم( چاق و لاغر ) و جنس ( دختر و پسر) بدنیا می آیند بپذیرند . (1)
امام سجاد ( ع ) به هنگامی که صاحب فرزندی می شد پیش از آنکه از دیگر خصائص طفل بپرسد از خلقتش می پرسید که آیا کودک سالم است یا نه و آن گاه می فرمود :
" الحمدالله الذی لم یخلق منی خلقا مشوها " "
سپاس خداوندی راست که از من نسلی گرفتار و ناقص نیافرید."
برای رفع حساسیت در برابر جنس , پیامبر(ص)درباره به دخترش می فرمود :
" رائحه اشمها و و رزقها علی الله "
" دختر چو گلی خوشبوست که آن را میبویم و روزی او برخداست و نیز او دست دخترش را میبوسید و می فرمود دختر هدیه خداست . (2)
1– " خانواده و تربیت کودک " , ص 111
2- " پرورش مذهبی و اخلاقی کو دک " , ص 109
2- تسمیه کودک :
منظور نامگذاری کودک بوده و بهتر است این کار قبل از تولد انجام گیرد . از زمان حاملگی دو نام برای جنین باید انتخاب شود. ( دختر و پسر )
انتخاب نام خوب , برای کودک اهیمت بسیار دارد , نامها در ایجاد غرور و یا حقارت فرد موثرند . بهتر است نامی انتخاب شود که او با آن احساس سرافرازی و وابستگی به پاکان و کند و توصیه شده است که نام کودک از نام خاندان پیامبر باشد . (1)
پیامبر اسلام ( ص ) فرمود : " هر پدری وظیفه دارد که نام زیبایی برای فرزندش انتخاب کند .(2)
امام موسی کاظم ( ع ) فرمود : " نخستین احسان پدر این است که نام زیبایی برای فرزندش انتخاب کند. " (3)
3- انجام مراسم مذهبی :
الف – خواندن اذان واقامه در گوش کودک
پس از تولد می بایست در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خواند و این امر قبل از بریدن ناف برای کودک مستحب است و در روایات اسلامی(4) این امر را پناهی در برابر لغزشات شیطانی ذکر کرده اند , بطور خلاصه باید گفت که این عمل در ایجاد روح دینی در کودک موثر است . (5)
1 و5 – " پرورش مذهبی اخلاقی کودکان " ص 109
2- مستدرک , ج 2 , ص 618
3– وسایل , ج 15 , ص 122 , شیخ حر عاملی
4- بحارالانوار , ج 104 , ص 126
ب – تراشیدن سر و تصدق :
از سنن اسلامی است که معمولا در روز هفتم تولد کودک تراشیدن موی سر طفل صورت میگیرد و به وزن مویش نقره یا طلا تصدق کنند درباره یکی از علل تراشیدن موی سر امام صادق ( ع ) پاکی طفل از رحم ذکر کرده اند .
ج – ولیمه و عقیقه کردن :
پیامبر فرمودند در 5 مساله ولیمه مطرح است جشن عروسی , تولد نوزاد , بازگشت از سفر مکه , در مورد نوزاد توصیه شده است که تا سه روز ولیمه دهند و اطعام کنند و درباره عقیقه کردن احادیث بسیاری می گویند :
( کل مولود مرتهن بالعقیقه ) هر فرزندی در گرو عقیقه است .
که در سنت اسلامی عقیقه گردن یعنی ذبح حیوانی حلال گوشت بنام خدا در روز هفتم ولادت صورت می گیرد .
د - موارد دیگر سنن اسلامی :
در این زمینه دادن غسل مولودیه کودک , سوراخ کردن گوش طفل و ختنه کردن که درباره هرکدام توصیه ها و برای انجام آن فلسفه هایی ذکر شده است .
انجام همه این مراسم لااقل یک بعد مساله را که عبارت است از پذیرش کودک در جامعه اسلامی را نشان می دهد . (1)
1– خانواده و تربیت کودک – ص 129 و 136
• بخش ششم : وظایف اصلی والدین در تربیت کودک
وظایف والدین در مقابل کودک به دو گروه تقسیم می شود :
1- زمینه ی تن و جسم او که شامل تغذیه , بهداشت و پوشاک و مسکن است .
2- دیگری در جنبه ی روانی و معنوی که شامل پرورش دینی , اخلاقی , عاطفی , اجتماعی و ... است .
انجام این وظایف حق بدیهی کودکان است و والدین در قبال انجام صحیح این مسئولیتها باید در انتظار اجرو پاداشی عظیم و در صورت تخلف , در انتظار کیفر و عقوبتی سخت باشند . در این بخش راجع به هریک از مسائل مذکور به اختصار سخن خواهیم گفت .
وظایف والدین در خصوص پرورش جسمی کودک
1- تغذیه کودک
اصولا رشد و طراوات کودک , سلامت و تندرستی او مرهون محبتها و مراقبتهای والدین است , تغذیه خوب عامل مناسبی برای دادن نیرو و نشاط لازم است و کمبودهای مربوط به غذا در طفل کمتر قابل اصلاح و جبران است . (1)
" دکتر جزایری " یکی از کارشناسان غذایی کشور در کتاب خود می نویسد :
" شیر مادر یگانه غذایی است که طبیعت برای طفل ساخته است و هیچ غذایی نمی تواند جانشین آن شود پس حتی المقدور سعی نمائید که به کودک شیر مادر بدهید " . (2)
1- " خانواده و تربیت کودک " ص 138 , 139
2 – " اعجاز خوراکیها " , ص 277
اهمیت تغذیه با شیر مادر در احادیث
آئین مقدس اسلام نیز شیر مادر را بهترین غذای کودک و حق طبیعی او می داند .
رسول گرامی اسلام ( ص ) درباره اهمیت شیر مادر برای فرزند می فرماید :
" لیس للصبی لبن خیر من لبن امه "
" هیچ شیری برای کودک بهترا ز شیر مادر نیست . " (1)
ایشان جهت تشویق مادران در خصوص شیر دادن به کودکان همچنین می فرماید :
" هر زنی اگر کودکی را شیر دهد خدا را در مقابل هر مرتبه ای که کودک از پستانش شیر بمکد ثواب آزاد کردن بنده ای به او عطا می فرماید .
و هنگامی که دوران شیر خوارگی به اتمام رسید و کودک را از شیر باز گرفت فرشته بزرگوار الهی دست بر پهلویش نهاده می گوید زندگی را دوباره آغاز کن که خدا گناهان گذشته ات را آمرزید. (2)
1- " بحارالانوار " , ج 23 , ص 76
2- " وسایل الشیعه ", ج 15 ص 175
تبادل عاطفی روانی در تغذیه با شیر مادر
" شیر دادن مادر به کودک تنها تغذیه او نیست , بلکه تبادل عاطفی و روحی نیز هست , شیردادن مادر به کودک موجب ارضاء روانی طفل شده و کودک را از لحاظ عاطفی به مادر نزدیکتر می کند .
کودک بهنگام مکیدن پستان , صدای قلب مادر را میشنود و آرامش نسبی پیدا می کند و کودکانی که از مکیدن پستان مادر محرومند این آرامش را ندارند .
کودکانی که با شیر مادر تغذیه می کنند , کمتر دچار اختلالات روانی میشوند و حتی از نظر جسمی نیز سالمترند . (1)
• مدت و دوران شیر خوارگی
قرآن کریم درباره ی مدت شیرخوارگی کودک می فرماید :
" حمله و فصاله ثلاثون شهرا "
یعنی مدت بارداری و شیرخوارگی سی ماه است .
بنابراین مدت لازم برای شیرخوارگی کودک تقریبا 21 ماه خواهد شد. و در جای دیگر قرآن کریم می فرماید :
" در صورتی که مادران می خواهند دوران شیر خوارگی کودکان خود را تکمیل کنند آنها را دو سال تمام شیر دهند . "
" والالدات برضعن اولادهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعه " (2)
1- مبانی تعلیم و تربیت اسلامی, , ص 146
2-سوره ی بقره , آیه 233
اما باید دانست دادن شیر در مدت کمتر از 21 ماه ناکامی ها و محرومیتها یی را برای طفل پدید می آورد و کودکان را دچار کمبودهای عاطفی می کند لذا امام صادق ( ع ) فرمود :
مدت لازم برای شیرخوارگی کودک 21 ماه است و کمتر از آن ستم بر اوست. " (1)
فطام ( از شیر گرفتن )
از شیر گرفتن پیش از موقع موجب زیانهایی برای کودک می شود , از جمله بدبینی نسبت به زندگی که اثرش بصورت انزوا و احساس ناامنی در کودک تجلی خواهد کرد . ( نتیجه ی تحقیقات " گلدمن ایسلر " )
استفاده از پستانک برای سرگرمی کودک , موجب پدید آمدن نوعی بدبینی و ارضای کاذب کودک است و در نتیجه عدم ارضای عاطفی طفل میشود. (2)
فطام ( از شیر گرفتن ) کودک نباید ناگهانی و سریع باشد و یا با اعمال خشونت انجام گیرد بلکه ماهها قبل از آن باید جانشین کردن غذا و اعمال راه و روشهای دیگر زمینه را برای فطام فراهم ساخت . (3)
چون مساله از شیر گرفتن تاثیر مهم در رشد عاطفی و روانی طفل می گذارد باید به لحاظ عاطفی و روانی نیز به این مسئله توجه نمود که از شیر گرفتن برای کودک چنین تصوری را بهمراه نیاورد که او از محبت با توجه مادر محروم شده است .
1- وسایل الشیعه, کتاب النکاح , باب 70 ص 131
2– خانواده و تربیت کودک – ص 144, 145
3- مبانی تعلیم و تربیت اسلامی , ص 147
تبدیل وضعیت تغذیه ای کودک در پایان شیرخوارگی
" بتدریج که طفل قدرت گاززدن و سپس جویدن را پیدا مینماید به کودک باید غذاهای نیمه سفت را ارائه داد تا هم به عنوان غذاهای تکمیلی و هم به عنوان عادت دادن تدریجی کودک به غذاهای جامد او را برای تبدیل وضعیت تغذیه ای که در پایان شیرخوارگی صورت می گیرد او را آماده نمود .
طفل بایدبه تدریج بجای غذاهای مایع از غذاهای سفت و جامد استفاده نماید تا آمادگی تبدیل وضعیت تغذیه ای را داشته باشد. بسیار اتفاق می افتد که در نتیجه عادت کودکان به غذاهای مایع و خصوصا شیر تبدیل وضعیت تغذیه ای بسادگی صورت نمی گیرد . "(1)
" کودک از 6 ماهگی به بعد تنها به شیر مادر قناعت نمی کند و ضروری است بمیزان کم غذاهای اضافی زود هضم و مفید بحال رشد او را به او خوراند .
از 15 ماهگی که حالت استقلال طلبی کودک در تغذیه تظاهر می کند باید این حالت را پذیرفته ، اما در مواقع مناسب مراقبتهای معمول و آموزشهای لازم به او داده شود و تدریجا مبادی آداب غذا ( گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا و شکر خدا در انتها ) به او یاد داده شود .
1-روانشناسی تربیتی , ص 89
• نکاتی چند درباره ی تغذیه کودکان
1- بچه ممکن است در روزهای اول که غذایی به او می دهند ابراز سلیقه کند و برخی از غذاها را نخورد در چنین مواردی باید او را آزاد گذارد و مقاومت او را در این زمینه برنیانگیخت , راه اصلاحی این است که نوع غذا را عوض کرده و غذای مورد نظر را باغذای مورد علاقه کودک بیامیزید و آن را مطبوع نمائید .
2- غذای طفل متناسب با نیازهای جسمی و رشد او باشد .
3- اگر کودک غذا نخورد نباید مقاومت کرد ولی اگر خودداری او از غذا خوردن تا چند روز ادامه یافت نشان وجود اختلاف در اوست که امکان دارد اختلال روانی باشد که در این صورت باید به پزشک مراجعه کرد .
4- کودک هر وقت گرسنه شد باید به او غذا داد نه اینکه منتظر ساعات معینی شد ( آمدن پدر از سرکار و رسیدن مهمانها ) .
5- دفعات تغذیه کودک باید بیشتر ولی میزان غذا اندک باشد ( 5 وعده ) , نه بحد افراط واسراف
6- کودکی که بی اشتها به غذاست وحتی شب بدون شام میخوابد او را برای غذا جبراً بیدار نکنیم که زیان این بیدار کردن بمراتب افزونتر از زیان بی شام خوابیدن است . (1)
1- خانواده و تربیت کودک , ص 150
7- تحقیقات و تجارب علمی نشان می دهد که افرا پرخور کم هوش ترند و رشد روانیشان نسبت به دیگران کمتر است و از لحاظ جسمانی باید بدانیم اصولا کودکان هر چه بیشتر بخورند بیشتر استفراغ می کنند و بیشتر رنجور و ضعیف میشوند و بعضی از کودکان نسبت به غذا بی اشتها هستند و این ممکن است در اثر کاهش ترشح غدد تغذیه باشد در اینجا نباید به کودک بروز غذا داد " (1)
• بهداشت کودک
" از دیگر حقوق کودکان که رعایت ان برای والدین الزامی است , دور داشتن طفل از آلودگی ها و برکنار داشتن طفل از عوارض جسمی و روانی و در جمع طولانی تر کردن دوره حیات اوست .
برای وصول به این هدف والدین ناگزیر بررعایت اصول بهداشت جسمی و روانی طفلند و در جنبه جسمی وظیفه نظافت و شتشوی بدن و رعایت نظافت شخصی کودک است که به طور مداوم و مکرر انجام میگیرد . (2)
نوزاد , موجود بسیار ظریف و ناتوانی است و به مراقبتها و مواظبتهای پدر و مادر کاملا نیازمند است سلامتی و تندرستی یا رنجوری و بیماری انسان در دوران کودکی پایه گذاری می شود و مسئولیت این کار بر عهده والدین نهاده شده است .
نوزاد در معرض دهها بیماری خطرناک میباشد , به وسیله واکسیناسیون به موقع میتوان سلامتی کودک را تامین کرد و همچنین باید در بهداشت تغدیه , پوشاک .... نیز اصولی را مراعات کرد .
1- خانواده و تربیت کودک , ص 150
2– آئین تربیت ص 59
" پیامبر اکرم "( ص ) فرمود :
" تنظفوا بکل ما استطعتم فان الله تعالی بنی الاسلام علی النظافه :
تا می توانید در پاکیزگی بکوشید که خداوند تعالی اسلام را بر پاکیزگی بنا نهاده است . (1)
و نیز فرمودند : " کودکان را از چربی و کثافات تمیز کنید , زیرا شیطان آنرا استشمام می کند , پس کودک در خواب می ترسد و بیتابی می کند و فرشته ها ناراحت می شوند . " (2)
دستورات عملی در مسائل مربوط به بهداشت فردی , بهداشت لباس , تغذیه ,دهان و دندان , مسکن , محیط زیست و آب و هوا و صدها دستور واجب و مستحب که مستلزم رعایت بهداشت و پاکیزگی است .
تعابیری که از پیامبر و ائمه درباره ی پاکیزگی آمده است نشان دهنده ی چگونگی برخورد اسلام با مساله بهداشت و تقدم بهداشت و پیشگیری بر درمان است .
" در جنبه بهداشت روانی توصیه شده است که کودک را از ترس و اضطراب و نگرانیها پرهیز دهیم . امنیت و اطمینان برای اوایجاد کنیم تمرینش دهیم که تابع خواهش دل نباشد از رذایل برکنار و به فضایل آراسته شود از تکبر و خودخواهی پرهیز و توقعات و آرزوهای مادی او محدود باشد در جنبه مغز او مخزنی قیمتی است و باید در آن چیزهای گرانبها قرارداد . "
1– " مکارم الاخلاق "
2- " بحارالانوار " , ج 104 , ص 95
• پوشاک کودک
" در لباس کودک توصیه شده است که، فراخ باشد تا محدودیتی برای رشد او ایجاد نکند . جامه کودک سفید و دیگر لباسهای او بهتر است رنگین باشد تا طفل احساس شادی و سرور کرده ، و خوشایند او باشد.
به پسر جامه ابریشمی نپوشانند و تنش را به نرمی و لطافت عادت ندهند لباسها متناسب با گرما و سرما و وسیله ای برای احساس آسایش او باشد و برعکس لباسها چندان خشن و زبر نباشد که جسمش را بیازارد .
• مسکن کودک
طفل محلی را لازم دارد تا در آن بتواند استراحت کند , تنها باشد و در عالم خود سیر کند , طفل در خانه و کنار والدین زندگی می کند و خواب کودک باید از حدود پایان 6 سالگی از والدین جدا شود .
اگر تهیه اطاق برای او ممکن نیست باید لااقل پرده ای از آنها را از هم جدا کند , در هر حال اختصاص دادن گوشه ای از اطاق مسکونی برای کودک برای قرار دادن اسباب بازیهایش و خلوت در آن یکی از نیازمندیهای کودکانست .
فصل دوم :
بخش اول :وظایف والدین در جنبه معنوی و روانی
وظائف والدین در این زمینه متعدد و اهم آنها توجه به جنبه ی دینی , اخلاقی و عاطفی است .
1- پرورش دینی :
آموزش آداب و رفتار صحیح زندگی همان آموزش دین است , یعنی اگر طفل روش صحیح زندگی کردن را آموخته باشد , در حقیقت تربیت دینی پیدا کرده است .
" پیامبر اسلام "( ص ) در مقام اندرز , برخی از والدینی که از زیر بار آموزش و پرورش دینی در آخر الزمان شانه خالی کنند فرموده اند :
" ویل للاولاد و آخرالزمان من ابائهم لا یعلمونهم الفرائض "
" وای بر فرزند آخر الزمان از دست پدر و مادرانشان که به آنها فرائض دینی را می آموزند.
" تعالیم و دستورات دینی کلاً شامل دو بخش می شود :
1- بخشی که شامل اعتقاد و ایمان در رابطه با آفریدگار است . 2- بخشی دیگر که شامل اعمال و رفتار آدمی و روابط با دیگران است و والدین مسئولند هر دوجنبه را به طفل بیاموزند. "
• آغاز تربیت دینی
تربیت دینی , در حقیقت از روزگاران قبل از تولد و در مرحله انتخاب همسر شروع می شود و مراقبتهای دوران حمل آن را رنگ و صفا می بخشد و پس از تولد والدین مستقیما به جهت دادن و ساختن او می پردازند و از همان لحظات اول تولد قبل از بریدن ناف در گوش راست اذان و در گوش چپ اقامه خوانده میشود (1)
درست است که نوزاد معانی کلمات و جمله ها را نمی فهمد لکن آنها را می شنود و اعصاب و مغزش از آنها متاثر میگردد , کودک تدریجا با آنچه دیده و یا شنیده است , مانوس و آشنا می گردد و همین آشنائی در آینده او موثر است . (2)
بعد ها به همراه رشد در سنین مختلف تکالیف گوناگونی به کودک داده می شود , مثلا از 3 سالگی آموزش جمله تهلیل است ( ذکر لا اله الا الله ) از 5/3 سالگی آموزش شهادت به رسالت محمد( ص ) , از 4 تا 5 سالگی تمرین صلوات , از 5 سالگی آموزش دست راست و چپ , از 6 سالگی آموزش قبله , سجده و رکوع از حدود 7 سالگی تمرین نماز و بیدار شدن برای سحری است .(3)
1– خانواده و تربیت کودک " ص 151 الی 158
2- مبانی تعلیم و تربیت اسلامی
3– خانواده و تربیت کودک
• کودک و عقائد دینی
" توجه به خدا و دین ریشه فطری دارد , هر کودکی طبعا خداپرست است مگر اینکه عوامل خارجی فطرتش را آلوده سازند و از صراط مستقیم منحرف سازند " (1)
پیامبر اسلام ( ص ) فرمودند : " هر نوزادی با فطرت خدائی به دنیا می آید و پرورش می یابد مگر اینکه پدر و مادر او را به سوی یهودیگری و یا مسیحی گری بکشانند . (2)
" پدر و مادر وظیفه دارند که محیط مناسب برای فرزند خویش بوجود آورند تا عقایدی که در فطرت او نهاده شده تدریجا ظهور و بروز نمایند و پرورش و تکامل یابند .
کودک از همان خردسالی به یک نیروی مافوقی که می تواند نیازمندیهایش را برطرف سازد طبعا توجه دارد اما درک او به حدی نیست که بتواند توجهخویش را بیان کند , اما تدریجا به مرحله ظهور و بروز میرسد " تدریجا که کودک بزرگتر می شود و معمولا در حدود4 سالگی ( که اصطلاحا سن چراها نامیده می شود )
خصوصا اگر در خانواده دین دار زندگی کند به خدا توجه پیدا می کند و گاهگاه نام خدا را برزبان جاری سازد . از حرفها و سئوالاتش پیداست که فطرتش بیدار گشته و می خواهد در این باره اطلاعات بیشتری به دست آورد چه کسی خورشید و ماه و ستاره ها را آفریده است ؟ آیا خدا مرا دوست دارد ؟ خدا کجاست ؟ چه شکلی است ؟ آیا در آسمان است ؟
1– بحار الانوار, ج 3
2– آئین تربیت – ص 317
نحوه پاسخگویی والدین به سئوالات کودک
اولیاء و مربیان باید به تمام سئوالات کودک پاسخ دهند والا روح تحقیق و کنجکاوی او خاموش خواهد شد . اما پاسخ دادن به سئوالات آنها کار آسانی نیست , پاسخها باید صحیح و کوتاه و قابل فهمبرای کودک باشد . و هرچه درک و فهم کودک ترقی می کند پاسخها نیز به همان نسبت عمیق تر می گردد .
باید از گفتن مطالب سنگین و خسته کننده جدا اجتناب کرد که نه تنها سودی ندارد بلکه برای کودک ملال اور خواهد بود .
آموزش نبوت ،امامت و معاد به کودک
در مورد نبوت و امامت باید تدریجا با کودک گفتگو کرد , ابتدا حضرت محمد ( ص ) را به عنوان پیامبر معرفی نمود و سپس صفات و خصایص آن جناب و شرایط پیامبر را با زبان کودکانه برایش بیان کرد و همچنین درباره امامت .
اما درباره معاد شاید ذهن کودک دیرتر از سایر مسائل برای فهم آن آمادگی پیدا کند , کودک خردسال معنای مرک رابه خوبی نمی فهمد شاید مردن را یک سفر طولانی تصور کند مادام که کودک به مردن توجه نکرده لزومی ندارد یا شاید صلاح هم نباشد که در این باره با او صحبت شود .(1)
1-مبانی تعلیم و تربیت اسلامی , ص 157-158
اما خواه ناخواه حوادثی پیش می آید که کودک متوجه مرگ می شود , در اینجا باید حقیقت رابا کودک صریحا در میان گذاشت و در ضمن , بهشت و دوزخ و حساب و قیامت را برای وی تشریح کرد تا ذهنش برای پذیرش معاد آماده گردد اما جوابها باید حتی الامکان کوتاه و قابل فهم کودک باشد . (1)
نمو نه ای از روایات در باره تربیت دینی کودک
درباره ی کودک و تکالیف مذهبی و روایاتی آمده است که برای نمونه ذکر می شود :
امام صادق ( علیه السلام ) می فرماید :
" وقتی کودک به سن سه سالگی رسید به وی امرکن 7 بار لااله الا الله بگوید , در این وقت کود ک را به حال خود واگذار تا به سن 3 سال و 7 ماه و 20 روز برسد در چنین مرحله ای باید با او تعلیم داد که 7 بار بگوید محمد رسول الله و تا چهار سالگی باید او را آزاد گذاشت , پس از آن به او بگو که 7 مرتبه صلی الله علیه و آله را تکرا رکند . و تا پنج سالگی او را رها کن , در این وقت اگر کودک راست و چپ خود را تشخیص داد او را در برابر قبله قرار ده و به او سجده را بیاموز در شش سالگی به وی بگو نماز بخواند و بالاخره رکوع و سجود و مراتب دیگر نماز را به او تعلیم ده وقتی هفت سال او تمام شد به وی بگو دست و صورت خود را بشوید و پس ا زشستن دست و صورت و فرا گرفتن وضو به او بگو نماز بخواند " (2)
1- مبانی تعلیم و تربیت اسلامی , ص 157-158
1– بحار الانوار , ج 23 ,ص 113-114 – چاپ جدید – حلیه المتقین , ص 107
تربیت دینی کودک گام به گام و بدون اجبار
" این روایت نشان می دهد که باید رفق و مدارا و پرورش تدریجی را کاملا در مد نظر قرار داد و گام به گام در تربیت کودک کوشید نباید در هیچ مرحله ای مسائل را یکباره بر او تحمیل نمود و استعداد و ظرفیت او رابرای آموزش مسائل دینی مورد توجه قرار داد " (1)
" کودک را از همان دوران خرد سالی باید به آداب دینی آشنا کرد و در او شوق و رغبت لازم برای اجرای برنامه های دینی پدید آورد منتهای والدین باید سعی کنند در انجام برنامه های دینی رنج و زحمتی برای کودک نباشد و در نتیجه وازدگی ایجاد نشود واداشتن طفل به انجام برنامه های مستحبی یا احیاء در جلسات مذهبی موجبات وازدگی از مذهب را فراهم می کند .
در تربیت مذهبی باید والدین مذهبی و عامل بوده و در پرورش دینی عمل و رفتار والدین نقش عمده دارد. " (2)
1– مبانی تعلیم و تربیت اسلامی , ص 166
2 – خانواده و تربیت کودک , ص 159-160
خاتمه
در خاتمه لازم به تذکر است که گرچه کودک قبل از سن شرعی بلوغ تکلیف ندارد لکن پدر و مادر حق ندارند بدین بهانه فرزندان خویش را قبل از بلوغ کاملا آزاد بگذارند تا هر عمل خلافی را مرتکب شوند زیرا طبعا به اعمال گناه و خلاف شرع عادت می کند به طوری که بعد از بلوغ نمی تواند از عادتهای زشت گذشته دست بردارد . بنابراین پدر و مادر باید حدود واجبات و محرمات را از همان زمان کودکی به فرزندانشان یادآور شوند و از انجام اعمال حرام و خلاف شرع جلوگیری کرده و در انجام واجبات و کارهای نیک تدریجا آنان را عادت دهند . (1)
بخش دوم : پرورش اخلاقی کودکان
اسلام پدران و مادران را در امر پرورش اخلاقی فرزندان خویش مسئول می داند و یکی از وظائف اساسی و حساس آنها را در تربیت فرزند دانسته است .
رسول اکرم ( ص ) درباره پرورش اخلاقی کودکان فرموده است :
" ادبوا اولادکم فانکم مسئولون " :
فرزندان خود را تربیت نمائید چه در برابرآنها مسئولیت بس بزرگی دارید . (2)
" علی " ( ع ) فرمود : " اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم "
" کودکان خود را بزرگ و گرامی داشته , خوب تربیت نمائید . " (3)
1– " مبانی تعلیم و تربیت اسلامی " – ص 167
2- " تربیت کودک از دیدگاه اسلام " – ص 14-15 – تالیف – رشیدپور 3- " بحارالانوار " , ج 22 , ص 114
مفهوم اخلاق
" اخلاق به مفهوم مجموعه اصول حاکم برروابط انسانی و پاسداری این روابط باید از همان ماههای اول تولد به کودک تحمیل شود تربیت بدون اخلاق پرورش جنایتکار زیرک است .
در سایه پرورش اخلاقی است که ، صفتها و قدرتهای خدادادی , فضائل بزرگ عقلی چون امانت , شجاعت , احتیاط , تهور در او بیدار می شود و برای ادامه زندگی خود ضوابطی را برمی گزیند " (1)
" برنامه زندگی و روشهای اخلاقی و رفتاری دوران حیات بسیاری از مردم در طول مدت زندگی به حقیقت چیزی نیست جز مکتسبات و آموخته های دوران کودکی که از والدین و دیگر اعضای خانواده قرار گرفته اند.
تربیتهای اخلاقی صحیح والدین سرچشمه نیکیها ی آینده و تربیتهای نادرست آنان سرچشمه فسادهاو تبهکاری ها
