مشخصات این فایل
عنوان: شهر ماسوله (زیستگاه تاریخی)
فرمت فایل : word( قابل ویرایش)
تعداد صفحات: 43
این مقاله درمورد شهر ماسوله (زیستگاه تاریخی) می باشد.
خلاصه آنچه در مقاله شهر ماسوله (زیستگاه تاریخی) می خوانید :
-4 ویژگی های معماری
ماسوله در دامنه کوهی با شیب زیاد قرار دارد. علاوه بر شیب شمالی- جنوبی، دو شیار نیز شیب شرقی- غربی به شهرک داده اند قمردره، شیار وسط شهرک است که جهت شهرک را نیز، تا حدود نود درجه تغییر می دهد.
بافت ماسوله پیوندی بسیار نزدیک با وضع طبیعی آن دارد. شیارهای موجود در محل باعث دشه اند که تعداد مسیرهای طولی و موازی این شهرک کم بوده و جهت مستقیم نداشته باشند.
امتداد مسیرهای طلی کم است و اغلب به وسیله پیچ هایی شکسته می شود. مسیرهای عرضی، وظیفه ارتباط پایین و بالای شیب را بر عهده دارند. این مسیرها طوری طراحی شده اند که با شکل طبیعی محل هماهنگی بوده و شیب نسبتاً آرامی داشه باشند. این مسیرها یا به صورت شیب های ملایم و یا به صورت پله ای می باشند.
در بعضی نقاط نیز، از ساباط ها جهت ارتباط بین دو مسیر موازی استفاده شده است.
یکی از ویژگی های مهم ماسوله، استفاده از بام خانه ها به عنوان مسیر است. این نکته لازم به ذکر است که همیشه در فاصله بین خانه ها و بام همسایه مسیری هر چند با عرض کم از زمین طبیعی قرار دارد. این مسئله، تأثیرگذار در برخی عناصر معماری است. پل عنصر دیگری جهت ارتباط بین مسیرها می باشد.
شیار اصلی یا قمر دره، شهرک را به دو نیم کرده و همین طور جهت مسیرها و قطعات بافت را عوض می کند. در قسمتی از این شیار، بازار قرار دارد، بازار در ماسوله به عنوان محله ای جدا نیست و متعلق به تمام محلات موجود است.
محلات ماسوله عبارتند از: 1- مسجد بر 2- خانه بر 3- کشه سر 4- اسد محله
هر کدام از محلات بالا در درون خود، شامل زیر محله هایی هستند. به طور مثال، محله کشه سر به کشه سر علیا، کشه سر سفلی، خواجه محله و حاجی جعفر محله تقسیم می‌شود.
هر محله برای خود تعدادی مسجد دارد که در مجموع به انضمام مسجد جامع، شامل سیزده مسجد می شوند. امامزاده عون ابن علی (ع) مرکز اصلی فرهنگی و بازار مرکزی اصلی تجاری ماسوله است. در خود بازار نیز در طبقه سوم آن، مسجدی به نام قریب آباد قرار دارد.
به دلیل تجاری بودن شهرک ماسوله، در مسیرهای ورود به این شهر، تعدادی کاروانسرا ساخته بودند که از نمونه های به جای مانده آن یکی در اسد محله در ریحانه بر و یکی هم در خواجه محله (در محله کشه سر) سالم مانده است.
قطعات بافت مسکونی، متشکل از خانه های برونگرا هستند. این قطعات علاوه بر اینکه یکی از عناصر بافت شهر می باشند در عین حال به عنوان مسیری برای قطعه دیگر عمل می کنند.
قسمتی از بافت شهر که با بافت مسکونی متفاوت است، بازار ماسوله می باشد. بازار فعلی دارای سه طبقه است. طبقه چهارم بازار که کمتر مورد اشاره واقع شده، در حال حاضر راکد است و قبلاً محل عمده فروشی بوده است، بازار از هفت قسمت تشکیل شده است:
1- کفی بازار 2- بازار پایینی 3- راسته شیاطین 4- چموش سازان
5- راسته چاقو سازان 6- راسته آهنگران 7- زغال فروشان
از میان نواحی هفت گانه، در راسته چاقوسازان، آهنگران و چموش دوزان، فعالیت ضعیفی جریان دارد و راسته زغال فروشان، به کلی از بین رفته است.
عناصر تشکیل دهنده بافت بازار، دکان های کوچکی هستند که به صورت پیمون وار در کنار هم قرار گرفته اند. در سال 1352 هجری شمسی، تعداد آنها 150 عدد بوده که اوایل قرن حاضر به 400 عدد می رسیده است.
در قسمتی از طبقه همکف آن در دو طرف مسیر، دکان هایی قرار دارند و در طبقه اول، دوم و سوم، مغازه ها در یک طرف واقع شده اند. تعدادی از مغازه ها در طبقه دوم و سوم، دو طبقه هستند که با پله های چوبی با مسیر اصلی ارتباط دارند. روش ساختمانی در مغازه ها، شبیه به ساختمان های مسکونی است.
در ماسوله نوع پوشش ها از نوع تخت است، اما نوع پوشش تخت ماسوله با دیگر نقاط مثل ابیانه و کلاً مناطق مرکزی ایران تفاوت دارد.
مصالح مورد استفاده در محل های مختلف بنا متفاوت و ترکیبی از سنگ، خشت و چوب است. دیوارها معمولا تا طبقه اول از سنگ لاشه می باشند و سپس از خشت با ابعاد 80*30*30 سانتیمتر زیر پوشش استفاده شده است. بعد از آن نیز تا زیر سقف از سنگ لاشه استفاده کرده اند. در فواصل مختلف (حدود یک متر) و برای پخش نیروهای وارده از سقف به پایین به طور یکنواخت، از کلاف بندی استفاده کرده اند و نوع چوب به کار گرفته دشه در اینجا، مازو می باشد.
بعد از اینکه دیوار چینی به پایان رسید، بر روی دیوارهای عمود بر مسیر تیرهای اصلی و حمالی به نام جیرین از چوب مازو موازی با مسیر قرار می گیرد. تفاوت اصلی با دیگر نقاط ایران در استفاده از همین تیر است. در ابیانه خواهیم دید، تیرهای حمال معمولاً چند تیر موازی با هم و با ضخامتی بین 15 الی 20 سانتی متر است که بر روی آنها، تیرچه ها قرار می گیرند.
اما در اینجا از یک یا دو تیر قطور به ضخامت حدود 40 سانتی متر استفاده می شود. دلیل این که این تیرها بر روی دیوارهای نما قرار نمی گیرند، وجود تعدادی زیاد بازشو است که در نهایت موجب می شود تا دیوارها قابلیت باربری نداشته باشد.
در بعضی مواقع، وقتی عرض اتاق بیشتر می شود از دوجیرین استفاده می شود.
بر روی جیرین، تیرچه هایی به نام ورده به فاصله 20 الی 30 سانتیمتر و از چوب راش که از جنگل های همان محل به دست می آید، قرار می گیرند.
بر روی تیرچه ها، یا تخته کوبی و یا داچین می کنند. داچین قطعه قطعه کردن چوب ها مثل هیزم است. بر روی تخته ها سرخس وحشی گذاشته می شود سرخس یا به اصطلاح محلی خرف، از اواسط بهار شروع به رشد نموده تا اخر تابستان این نمو ادامه دارد و گاهی ارتفاع آن تا 2 متر می رسد. در تابستان آن را جمع آوری و خشک نموده، سپس استفاده می کنند. دوام ان بعد از خشک شدن زیاد است. علاوه بر عایق بودن آن (بین گل و تخته) در مقابل رطوبت هوا، پس از خشک شدن موجب جذب آن نیز می‌شود.
بر روی سرخس ها نیز گلی به نام فوش می ریزند و به کمک آن، پوششی به شیب ملایم به طرف عقب به وجود می آورند.
ایوان پیش کرده نیز از ویژگی های ساختمانی خاص خود را دارد. به این معنی که تیرهایی به طول 5/2 متر به نام واشان در دیوار کار گذاشته می شود که حدود یک متر آن بیرون می زند. بر روی این تیرها، تخته کوبی شده و ستون هایی بر روی آنها قرار می‌گیرد.
که یا خانه در ماسوله، هم به خانه و هم به اتاق اتلاق می شود. موقعیت طبیعی شهرک و کمبود زمین باعث شده است که خانه ها شکل خاصی را به خود بگیرند و علاوه بر رفع نیاز خانه های مجاور، در مقیاس شهری نیز پشت بام ها بخشی از گذرها و مسیرها باشند. همچنین، این تراکم باعث شده است که ورودی های خانه در نقاط مختلفی قرار بگیرند و گاهی یک خانه تا سه ورودی داشته باشند.
یک خانه می تواند مشتمل بر یک طاق یا چند اتاق و فضاهای دیگری مثل ورودی، انبار، راه پله، دالان، چغم و سومه (یا صومعه) باشد. در بعضی مواقع، یک خانه می تواند فقط یک یا دو عنصر و در بعضی مواقع همه آنها را داشته باشد.
ورودی اصلی خانه هایی که در بین مجموعه ای از خانه ها قرار می گیرد، معمولاً در مسیر اصلی قرار دارد. خانه هایی که در کنار مجموعه و مسیرهای ربطی قرار می گیرند از کنار نیز ورودی دارند. در بعضی نقاط اگر موقعیت ایجاب کند، برج هایی نظیر برای ارتباط دادن خانه های میانی با کوچه بالایی خود ساخته شده اند. در بعضی مواقع، در کنار برج که فقط یک عامل ارتباطی است، اتاقی (برج که) با تمام خصوصیات یک اتاق قرار گرفته است.
دالان، فضای دیگری است که چه در خانه های یک طبقه و چه در چند طبقه نقش مهمی دارد. در چند خانه مورد بررسی یک طبقه دالان نقش چغم را دارد و عامل ربط دهنده چند اتاق است. در خانه های دو یا سه طبقه، دالان در طبقه همکف قرار دارد و در کنار دالان، طویله، انبار، سرویس و همین طور راه پله قرار می گیرند. دالان، با توجه به نقشه خانه، یا در کنار و یا در وسط فضاهای طبقه همکف قرار می گیرد. در کنار دالان، گاهی اتاق کوچکی برای زندگی نیز دیده شده است. راه پله به صورت های مختلف در دالان قرار می گیرد: موازی جهت دالان و یا عمود بر آن. پله معمولاً از چوب ساخته شده و شیب تندی دارد. دریچه روی پله به نام مفرق است. این دریچه مانع ورود هوای سرد در زمستان به طبقه اول می شود.
راه پله در بعضی از خانه ها مستقیماً به اتاق راه دارد، ولی در بیشتر موارد به فضایی به نام چغم ارتباط پیدا می کند.
برخی از اهالی قدیم که چون این محل در 6 ماه از سال محل انزوا و دوری گزیدن از سرما است، مفهوم آن از همان صومعه ریشه می گیرد.
چغم فضایی ارتباطی است بین چند فضا، اگر راه از کنار خانه به طبقه اول باز شود، اولین فضا چغم است. چغم ابعاد مختلف دارد. نوع کوچک ار رو که چغم و نوع بزرگ را پیله چغم گویند. اگر در پایین باشد جره و اگر در بالا باشد کفی چغم نامیده می شود.
چغم شکل های مختلفی دارد: یا به صورت دالانی کشیده و یا به صورت اتاقی کوچک و گاهی اتاقی بزرگ است. چغم بسته به عملکرد مورد نظر، در محل های مختلفی نسبت به فضاهای دیگر قرار می گیرد. چغم معمولاً با اتاق ها و فضایی به نام سومه (صومعه) در ارتباط است. چغم، یا پشت تالار و در کنار سومه، یا بین دو سومه و تالار و یا بین دو اتاق کوچک (روکه که) و اتاق بزرگ (پیله که) قرار می گیرد. به هر حال سومه در هر جا که قرار می گیرد، نقش ارتباطی بین چند فضا را دارد. در حال حاضر از این فضا، به عنوان آشپزخانه و دستشویی نیز استفاده می شود.
سومه اتاق زمستان نشین است. در تمامی نمونه های برداشت شده، سومه در پشت اتاق‌ها، یا تالار، یا پیله که و یا روکه که قرار می گیرد. ابعاد آن در یک خانه به نقشه کل آن خانه بستگی دارد. گاهی سومه در کنار چغم و هر دو در پشت یک اتاق، گاهی به اندازه عرض یک اتاق چیزی در حدود 4*2 متر و گاهی با ابعادی نزدیک به مربع 50/2 * 40/2 متر ساخته شده است.
در یکی از نمونه های مورد مطالعه، در سومه، اجاق، تعدادی طاقچه، دولاو و پنجره ای کوچک مشاهده شدند. البته در بیشتر موارد، نورگیری سومه از روزنی به نام لن انجام می‌شود.
در بعضی خانه ها در پشت هر اتاق سومه ای قرار دارد.
که یا اتاق، به هر ترتیب اصلی ترین فضای خانه است. زیرا، در تعدادی از خانه ها نه چغم و نه دالان وجود دارد و این دو فضا، مکمل فضای اتاق بوده اند.
اتاق در زبان محلی به گونه های مختلف مطرح می شود. گاهی به ابعاد آن، پیله که روکه که (اتاق کوچک و بزرگ) گاهی محل قرار گیری آن، جره که، کفی که، منه که (اتاق پایین، اتاق بالا و اتاق وسط)، بعضی مواقع با ویژگی خاص عملکردی آن، تالار که (اتاق تالار) و در بعضی مواقع با تعداد پنجره ها مثل ای بریه که (اتاق یک پنجره ای) دوبریه که (اتاق دو پنجره ای) سه بریه که (اتاق سه پنجره ای) خوانده می شود.
در بعضی خانه ها تمام عملکردهایی که در سومه، چغم، انبار و مانند آن لازم است، در همین اتاق صورت می گیرد. بدین ترتیب بخاری دیواری، اجاق، صندوق و انواع طاقچه‌ها، دولاو و رفاق و برخی عناصر دیگر در اتاق مشاهده می شود. اگر عملکردها در اتاق های دیگر تقسیم شوند، اتاق بزرگ، اتاق مهمانی، اتاق کوچک، اطاق نشیمن و اتاق زمستان نشین و سومه را خواهیم داشت.
کف اتاق با شولا (گلیم) پوشیده شده و وسایل خواب در سارق (رختخواب پیچ) در طاقچه ای بزرگ قرار می گیرد.
نکته مهم که بعد از این در شناخت هر چه بیشتر خانه های ماسوله ای به آن اشاره خواهیم کرد، تقسیم خانه ها در ماسوله به دو نوع بریه که و تالار که است. به عبارت دیگر خانه هایی که در نما فقط پنجره دارند، بریه که و خانه هایی که تالار همراه با تالار پیش دارند، تالار که خوانده می شوند.
تالار همان اتاق بزرگ یک خانه معمولی است. با این تفاوت که در جلوی خود فضایی نیمه باز (تالار پیش) دارد و گاهی دو در و گاهی سه در رو به تالار پیش دارد. تالار پیش‌ها در شکل های مختلفی ساخته می شوند، در ارتباط با روش ساختمانی تالار پیش، قبل از این مطالبی مختصر آورده شد. این فضا معمولاً برای نشیمن موقت و کار (مثل بافندگی) مورد استفاده قرار می گیرد.
ساده ترین نوع آن، پیش کردگی نرده دار است و پوشش آن نیز به همین صورت است. نوع دیگر آن، با عقب نشستن یک اتاق شکل می گیرد. به این ترتیب، تالار پیش از دو طرف به فضای باز راه دارد. متداولترین نمونه، نوعی است که از سه طرف به فضای آزاد راه دارد و در جلوی آن، تعدادی ستون قرار می گیرد که گاهی یک قسمت از نمای ساختمان و گاهی تمامی نمای جلو اتاق ها را می گیرد. تالار پیش معمولاً مشرف به جنوب است. اما در یک مود، در رف شرق نیز مشاهده شد.
در تعدادی از خانه های محله کشه سر، خانه ها همراه با تغییر جهت شیب زمین تغییر جهت می دهند و خانه های تالاردار نیز به همین صورت تالارشان جهتی طرف شرق می‌گیرد.
در یک نمونه بسیار زیبا در بالای محله خانه بر، خانه ای سه طبقه در هر طبقه تالاری زیبا دارد.
گاهی تالار پیش بین دو خانه جدا از هم مشترک است و فقط با جداره ای چوبی از هم جدا می شوند. در نمونه ای دیگر با بزرگتر شدن عرض تالار پیش (بیشتر از 2 متر)، در زیر آن راهرویی قرار گرفته و تالار پیش بر روی آن اتکا دارد.
ویژگی نمایی خانه های ماسوله ای، نمودی است از آنچه در نقشه آنها می گذرد و آنچه تا به حال در پلان ها مشاهده شده، در نمای آن به خوبی قابل خواندن است. به عبارت دیگر، با کمی بررسی بر روی انواع نقشه های خانه های ماسوله ای و با نگاهی بر نما، کلیات پلان آن نیز به دست می آید؛ مثل آنچه در سایر نقاط ایران نیز دیده می شود.
....
بخشی از فهرست مطالب مقاله شهر ماسوله (زیستگاه تاریخی)
مقدمه
مسافرت به ماسوله
1- معیارهای طبیعی
1-1 مختصات جغرافیایی
2- خصوصیات اقلیمی
خصوصیات آب و هوا در ماه های مختلف سال:
شهریور ماه
آبان ماه
3-1 چشمه ها و رودخانه ها
4-1 طبیعت و پوشش گیاهی
6-1 زمین شناسی و وضعیت خاک
عوامل مخل تخریب بافت تاریخی ماسوله
1- عوامل طبیعی
2- عوامل انسانی
2- پیشینه تاریخی
3- جمعیت و اقتصاد:
4- ارزش های کالبدی
1-4 ویژگی های شهری
2-4 ویژگی های معماری
3-4 ویژگی های هنرهای مرتبط
دانلود مقاله شهر ماسوله (زیستگاه تاریخی)
