لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 38
صادق هدایت و ترانه‌های خیام(
نگاهی به تاریخچۀ خیام‌شناسی
حکیم عمر خیام نیشابوری، پرآوازه‌ترین شاعر ایرانی در آن سوی مرزهای ایران است. شهرت او در اروپا تا دیرگاهی بر پایۀ آثار علمی او بود. رسالۀ جبر ومقابله در سال 1851 میلادی ترجمه شد وچند سال بعد نخستین چاپ ترجمۀ آزاد و اقتباس‌گونۀ ادوارد فیتز جرالد ـ شاعر انگلیسی ـ از رباعیات خیام در سال 1859 و ترجمۀ فرانسوی این رباعیات به قلم نیکولا ـ کنسول فرانسه در رشت - در سال 1867 انتشار یافت. اما پس از انتشار ویرایش دوم منظومۀ فیتز جرالد در سال 1868 بود که موج ستایش خیام و رباعیات او جهان غرب را فرا گرفت.
به گفتۀ مینورسکی، خاورشناس روس، بررسیهای انتقادی رباعیات خیام در اروپا در سال 1897 با مقالۀ والنتین ژوکوفسکی دربارۀ خیام و طرح مسئلۀ «رباعیات سرگردان» آغاز شد.
ژوکوفسکی در مقالۀ خود که در یادنامۀ بارون ویکتور روزن، با عنوان مظفریه، به چاپ رسید (پترزبورگ، 1897) علاوه بر معرفی تعدادی از منابع کهن ناشناخته دربارۀ زندگی خیام، 82 فقره از رباعیات منسوب به خیام را که در دواوین و تذکره‌ها به نام دیگر شاعران فارسی یافته بود. جزو رباعیات سرگردان دانست و در انتساب آنها به خیام تردید کرد.
آرتورکریستن سن دانمارکی در کتابی به نام پژوهش در رباعیات خیام (هایدلبرگ، 1904) به راهی دیگر رفت و با شک و احتمال، اصالت 12 رباعی را که نام خیام در آنها آمده و 2 رباعی را که نجم‌الدین رازی در کتاب مرصاد العباد (621-620 ه.ق) نقل کرده است. معتبر شمرد. وی در کتاب بررسیهای انتقادی رباعیات خیام (کپنهاک، 1927) دریافتهای تازه‌تر خود را ارائه کرد و بر منبای یک محاسبۀ مکانیکی، 12 رباعی را به عنوان «رباعیاتی که می‌توان گفت از آن خیام است برگزید.
در همان ایام، کشف نسخۀ خطی مونس الاحرار فی دقایق الاشعار که به سال 741 ه.ق به دست محمدبن بدر جاجرمی گردآوری و به ثبت رسیده است حادثۀ خوشایندی بود و در جریان مطالعات رباعیات خیام تأثیر گذاشت. این اتفاق مبارک حاصل دقت نظر و پیگیری محمد قزوینی است.
13 رباعی مندرج در مونس الاحرار به اضافۀ رباعیات منقول در مرصاد العباد، تاریخ جهانگشا (جوینی، 658 ه.ق) و شش رباعی که متخلّص به نام خیام است، دستمایۀ پژوهش فردریخ روزن آلمانی شد تا به استناد آنها 23 رباعی را اصیل بداند و به عنوان «رباعیات کلید» معرفی کند. کتاب روزن در سال 1925 به چاپ رسید.1
این پژوهشها که عمدتاً در ربع اول قرن بیستم صورت گرفت، مطالعات مربوط به رباعیات خیام را وارد مرحله تازه‌ای کرد.
بازتاب این تحقیقات را در آثار محققان ایرانی می‌توان نخستین بار در تعلیقات محمد قزوینی بر چهار مقالۀ نظامی عروضی سمرقندی (هلند، مطبعۀ بریل لیدن. 1909) مشاهده کرد؛ اگرچه این کتاب نیز در اروپا به چاپ رسیده و تعلیقات مربوط به خیام تماماً خلاصه‌ای است از مطالب تاریخ ادبیات ایران نوشتۀ ادوارد براون انگلیسی.
با این حساب، صادق هدایت (1330-1281 ش) را می‌توان نخستین پژوهشگر ایرانی دانست که با مطالعۀ دستاوردهای ایران‌شناسان اروپا، پایه‌گذار شیوه‌ای نسبتاً تازه در بررسی انتقادی و تدوین رباعیات خیام شد. وی احتمالاً در دوران تحصیل خود در فرانسه (بار اول 1304-1300 بار دوم 1309-1305 ش) با آثار این دسته از پژوهشگران آشنایی پیدا کرد. هدایت مقدمه‌ای بر رباعیات خیام را در سال 1303 ش، زمانی که بیش از 22 سال از عمرش نمی‌گذشت. به عنوان اولین کتاب خود به چاپ رساند. او نیز مانند قزوینی بخش عمدۀ مطالب کتاب را از تاریخ ادبیات ایران ادوارد براون و تحقیقات دیگر ایران شناسان برگرفته و از خود حرف و حدیث تازه و دیدگاه جدیدی ارائه نکرد. حدود 80 درصد حجم این کتاب 60 صفحه‌ای را رباعیات خیام تشکیل می‌دهد که بالغ بر 195 رباعی است و به ترتیب الفبای حروف قافیه تنظیم شده است. مقدمه‌ای بر رباعیات خیام جز در سال 1303 دیگر منتشر نشد، اما مقدمه 12 صفحه‌ای آن به طور جداگانه در کتاب نوشته‌های پراکندۀ صادق هدایت به چاپ رسید.2
مقدمه ای بر رباعیات خیام چندی بیش دومین بار انتشار یافت. (نشر تاریخ بهار 1377)
ده سال بعد از چاپ این کتاب، هدایت ترانه‌های خیام را به همراه شش مجلس تصویر از درویش نقاش (آندره سوریوگین) با تغییرات کلی در شکل و محتوا و افزودن برداشتها و نگرشهای تازۀ خود منتشر کرد (1313ش) از آن زمان تاکنون این ویرایش دوم، بارها به صورت رسمی و غیر رسمی تجدید چاپ شده است.
ترانه‌های خیام دارای یک مقدمه و سه بخش است. هدایت در مقدمۀ کتاب، روش کار خود را توضیح داده، در دو بخش دیگر به معرفی «خیام فیلسوف» و «خیام شاعر» پرداخته و در بخش پایانی کتاب نیز 143 ترانه گزیدۀ خیام را که به گمان خود اصیل تشخیص داده، تحت هشت موضوع کلی درج کرده است. و از آفرینش، درد زندگی، از ازل نوشته، گردش دوران، ذرات گردنده، هرچه باداباد، هیچ است و دم را دریابیم. ما در این مقاله عمدتاً به بررسی محتویات ترانه‌های خیام خواهیم پرداخت، چرا که این کتاب حاوی دیدگاههای قابل تأمّلی در عرصۀ خیام‌پژوهی است که بررسی دقیق و همه‌جانبۀ آن ضروری می‌نماید.3
محک شناسایی رباعیات خیام
هدایت در ابتدای مقدمۀ کتاب، با اذعان به اینکه مجموعه رباعیاتی که به اسم خیام شهرت یافته، کم و بیش دارای 80 تا 1200 رباعی است. آنها را فاقد تشکل و انسجام معنوی و ساختاری می‌داند و معتقد است که این حجم عظیم رباعی منسوب به خیام، «جُنگ مغلوطی از افکار مختلف را تشکیل می‌دهد... به طوری که اگر یک نفر صد سال عمر کرده باشد و روزی دو مرتبه کیش و مسلک و عقیدۀ خود را عوض کرده باشد، قادر به گفتن چنین افکار (پریشانی) نخواهد بود». (ص 9) به نظر او، این تشنّت و پراکندگی در یکی از قدیمترین مجموعه
تحقیق درباره صادق هدایت و ترانه‌های خیام