معرفی امنیت زیستی بعنوان روشی برای کاهش بیماریهای عفونی
با وجود بهبود شرایط زندگی هنوز هم بیماریها پس ازبلایای طبیعی مهمترین عوامل آسیب زننده‌ای بشمار می‌آیند که تاکنون مهار نشده‌اند و خسارات مالی و جانی فراوانی به بار می‌آورند. بیماریها این دشمنان قدیمی ک احتمالاً قدمتی برابر با ظهورحیات برروی زمین دارند معلول علت‌های گوناگونی هستند. این مفهوم که بعضی نشانه‌ها و بیماریها دارای علت هستند یک باور باستانی به قدمت تاریخ مکتوب است. بنا به اعتقاد مرمم آرکاردیا ( 2500 سال قبل از میلاد مسیح) اگر شخصی بیمار می‌شد یا تقصیر خود او بود( بعلت ارتکاب گناه) یا اینکه براثر عوامل بیرونی بیمار شده‌بود، از قبیل بوهای بد، سرما، ارواح خبیثه، و یا خدایان، سالیان سال پژوهش در علوم پزشکی دلایل ایجاد بیماریها را تا حدود زیادی مشخص کردهاست. دردنیای امروز دودسته اصلی عوامل سبب‌ساز، شناسایی شده‌اند:
درون زایا ارثی و برون‌زا یا اکتسابی، شناسایی یا کشف علت اولیه هنوز مبنایی است که براساس آن یک تشخیص می‌تواند مطرح گردد یک بیماری شناخته شود و درمانی یا روشی برای رهایی از آن پایه‌ریزی شود. اما امروزه این مفهوم که هر بیماری یک عامل ایجادکننده دارد دیگر قانع‌کننده نیست. روشن است که عوامل ژنتیکی، بوضوح در برخی بیماریها متداول زیست محیطی مانند روندهای سرطان‌زایی، دخالت دارند، در ضمن محیط زیست نیز اثرات مهمی بر بعضی بیماریهای ارثی دارد(13). ا ز میان این گروه بیماریهای اکتسابی مطرح‌تر و متداول‌تر هستند و طیف وسیعتری از جوامع را درگیر و مبتلا می‌کنند. عواملی که سبب بروز این بیماریها میشوند شامل عوامل فیزیکی، شیمیایی زیست‌شناختی و روانشناختی هستند و نه تنها در زمینه آسیب‌شناسی بیماریهای انسانی مطرح میشوند، بلکه بعنوان عوامل آسیب‌رسان عمومی برای تمامی موجودات زنده عالی محسوب شده‌اند و در صنعت طیور نیز نقش مهمی دارند. بطورکلی عوامب فیزیکی محیط عبارتند از: گرما( حرارت)، سرما(برودت)، رطوبت، فشار، نور، سروصدا، ارتعاشات و ضربه‌ها و تشعشعات باید گفت که اگر این عوامل از حدود لازم و قابل تحمل بالاتر و زیادتر بوده و یا در بعضی از مواقع در صورتی که از حدود توصیه‌شده در استانداردها کمتر یا پائین‌تر باشند ایجاد عوارض و یا مسائل خاصی را خواهند نمودو لازم است که در هر مورد به رفع نقیصه اقدام شود(20).
بطورکلی در محیطکار تأمین سلامت تولیدکنندگان و بالارفتن سطح تولید مورد نظر کارشناسان و صاحبان منافع و ضامن بازدهی اقتصادی بیشتر است و در این راه وجود هوای کافی، تأمین نور مناسب و حرارت لازم در درجه اول اهمیت بویژه در صنعت طیور خواهد بود.
مواد محرک و التهاب‌آوری همچون گاز آمونیاک، ترکیبات خفه‌کننده‌ای مثل مونوکسیدکربن ناشی از سوخت ناقص گازوئیل ذرات معلق مثل گردوغبار و مواد شیمیایی خورنده وسوزاننده مثل ضدعفونی‌کننده‌های قوی متداولترین عوامل شیمیایی بیماریزا برای پرندگان در سالنهای پروش هستند. اختلالات تغذیه‌ای را نیز می‌توان جز این دسته طبقه‌بندی نمود.عوامل زیست‌شناختی به تمام اشکل حیات از ترکیبات (مانند پروتئین‌ها) و ویروسها، باکتریها و قارچها و تک‌یاخته‌ایها تا کرمهای انگلی چند سانتی‌متری اشاره میکند علاوه بر این دستجات گوناگونی از بندپایان وجود دارند که انگل خارجی هستند و می‌توانند از یک صدمه کوچک به پوست تا یک کم‌خونی کشنده را ایجاد نمایند. این عوامل از دو جهت حائز اهمیت و بررسی هستند. نخست به دلیل زیانهای اقتصادی و فروانی که با مرگ‌ومیر طیور و یا کاهش شدید و بازدهی تولید برجای می‌گذارند و در نهایت بخاطر تأثیری که بر سلامت عمومی جامعه دارند؛ مهم و مورد توجه هستند. هرچند که احتمال انتقال بیماری ازماکیان کمتر از سایر حیوانات پرورشی و از میان بیماریهای مشترک ثبت شده‌اند نیز مواردی چون آلودگی با جرب یا قارچ و یا سب بسیار نادر هستند و فقط مواردی چون آلودگی محصولات نهایی با باکتریهای کامپیلوباکترر، سالمونلا، اشرشیاکولاویرسینا اهمیت دارند، بازهم این مسئله بعنوان یک خطر جدی مطرح می‌شود. ضرورت مهار برخی از عوامل زیست‌شناختی چون ویروس آنفولانزای طیور در آن هنگامر مشخص‌تر می‌شود که احتمال انتقال ویروس را به انسانها و حتی از فردی به فرد دیگر مدنظر قرار گیرد. بویژه با توجه به این شیوع اخیر سویه فوق حاد H7N3 در کشور پاکستان و حضور تیپ N2 وH در مرغداریهای صنعتی ایران و در چرخش‌بودن دو تحت تیپ مذکور در منطقه و امکان انتقال سویه‌های دیگر از شرق دور و چین و روسیه به ایران که بوسیله پرندگان مهاجر امکان‌پذیر است و احتمال بازآرائی ژنتیکی و ویروسهای بومی؛ توجه به پایش عوامل زیست شناختی بیماریزا همچون این نمونه بسیار لازم و حیاتی است.
تاکنون به نظر می‌رسد که تمامی بیماریهای طیور بوسیله عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیست‌شناختی(عفونی) ایجاد میشوند. ولی امروزه این پیش‌فرض ک در بیماریهایی چون همنوع‌خواری علاوه بر اختلالات تغذیه‌ای، ارثی و مدیریتی؛ فشارهای روانی هم تأثیر به سزایی دارند، مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌است. این عقیده عمومی پذیرفته شده که فشارهای روانی چون حضور افراد ناشناخته در محیط زندگی و با حمل‌ونقل و تزریقات به فعال‌شدن باکتریهای فرصت‌طلب کمک میکند نیز همچنان مورد مطالعه است. این نگاه جدید به تأثیر عوامل روانشناختی تا آنجا پیش رفته است که طرح خارج‌سازی مرغان تخم‌گذار قفس، نه تنها از سوی سازمانهای حمایت از حقوق حیوانات بلکه از سوی برخی پرورش‌دهندگان بعنوان راهی برای افزایش مقاومت در برابر عوامل آسیب‌رسان و بازدهی تولید، ارائه شده‌است.
(طبق گزارشات انجمن پژوهشهای مغزی ) هزینه‌های مستقیم اختلالات مغزی (بیماریهای روانی، بیماریهای عصبی، سوء مصرف الکل و سوء مصرف مواد مخدر) در امریکا سالیانه بیش از 400 میلیارد دلار است و هزینه‌های تنها یک اختلال یعنی زوال عقل( که عمده‌ترین نمونه آن بیماری آلزایمر است) بیش از مجموع هزینه‌هایی است که سرطان و بیماریهای عروق کرونرقلب بر این دولت تحمیل میکند. هزینه‌های مستقیم ارائه‌شده در حدود کل هزینه‌های مراقبتهای بهداشتی در سال 1991 در ایالات متحده می‌باشد تخمین زده شده‌است که هزینه‌های غیرمستقیم( آسیب به نیروی کار فعال و تولید ناخالص ملی) بیش ا هزینه‌ها ی مستقیم است با این حال در این کشور بازای هر 100 دلار که برای مراقبت از مبتلایان به بیماری آلزایمر صرف شده، تنها 50 تست صرف پژوهش و تحقیقات شده‌است. بسیاری از اختلالات روانی شناخته‌شده با تغییرات شدید و ناهمآهنگ وضعیت زندگی و شهرنشینی و زندگی صنعتی ارتباط معنی‌داری دارند. به همین دلایل فرص که تغییرات اساسی در شیوه زندگی حیوانات پرورشی در تولید فشارهای عصبی و تهدید سلامتی آنها که امروزه برخلاف عادات طبیعی صدها ساله بطور بسیار متراکم نگهداری میشوند؛ مؤثر هستند اهمیت قابل توجهی یافته‌است ولی هیچگونه تحقیقات مستقل قابل اعتمادی در زمینه خسارات احتمالی اینگونه فشارها برروی کارکرد اقتصادی، مزارع پرورشی دردست نیست.
بطورکلی بیماری در نتیجه برهم‌خوردن هم‌ایستایی درونی بدن ایجاد می‌شود. اصطلاح هم‌ایستایی توسط فیزیولوژیست‌ها بمعنای ثابت نگهداشتن مشخصات طبیعی محیط داخلی بدن بکار می‌رود. اساساً هر موجود زنده‌ای ساختار منسجم و سازمان‌یافته‌ای شامل میلیاردها سلول است که تلاش می‌کنند با همآهنگی یکدیگر این ثبات و پایداری را برقرار سازند تا با حفظ حالت طبیعی محیط داخلی بدن کلیه سلولها به زندگی و عملکرد مناسب خود ادامه دهند. این رابطة متقابل یک خودکاری مداوم برای بدن فراهم میکند تا در برابر نیروهای محیطی مخالف ایستادگی کند و زمانی که یک یا چند سیستم عملی توانائیشان را برای ایفای سهم خود در این خودکاری از دست بدهند، تمامی سلولهای بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرند و این اختلال عمل منجر به بروز بیماری خواهد شد و در صورتیکه اختلال عمل فوق‌العاده شدید باشد منجر به مرگ می‌شود. در صورتیکه حاصل‌جمع برآیند نیروهای سازنده دورنی با نیروهای بازدارنده و یا مخرب درونی به دلیل ناتوانی یا ضعف این عوامل، قدرت مقاومت بالای بدن در برابر آنها و یا تأثیر عوامل محیطی دیگر به نفع نیروهای پیشبرنده داخلی باشد امنیت جانی و سلامت جسمی برقرار خواهد مان و بیماری بروز نخواهد کرد.
در اوائل قرن حاضر تئولابد اسمیت ودیگر همه‌گیر شناسان آن زمان این تفکر را که عوامل بیماریزا علت بیماریها باشند کنار گذاشتند و اذهان را متوجه چند عاملی‌بودن بیماریها ساختنند. این مطالععات منجر به رشد این تفکر شد که وضعیت بدن ومشخصات آن و همچنین محیط و عامل بیماریزا همگی با تأثیرات متقابل باعث بروز بیماری شده و امکان دوام و بقای آن را نیز معین می‌سازند در این میان آسیب‌شناسی، عوامل نگهدارنده سلامت بدن، در شناسایی و ارائه راهکارهای مناسب جهت مقابله با عوامل بیماریزا کمک خواند نمود و تصویر روشنتری از روابطی که در تکوین بیماری وجود دارد را عرضه خواهد کرد و شناسایی درصد وقوع هریک از بیماریهایی که بوسیله عوامل فیزیکی، شیمیایی، عصبی و عفونی روی میدهند نیز به طرح‌ریزی و معرفی برنامه‌هایی برای کاستن از این خطرات جهت خواهد داد. شکی نیست که پیشرفت همه‌جانبه یک جامعه بستگی تام به سلامت جامعه و افراد آن دارد بعبارت دیگر هرچقدر افراد یک جامعه که نیروی فعال و سرمایه واقعی آن را تشکیل میدهند سالم‌تر و شاداب‌تر باشند پیشرفت اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی سریعتر حاصل خواهد شد. یکی از عوامل بسیار مهم در راستای پایه‌ریزی یک جامعه سالم برقراری امنیت غذایی و بویژه تأمین نیازهای پروتئینی و انرژی لازم جهت انجام فعالیتهای روزانه است. مقدار پروتئینی که روزانه توسط هر فرد در کشورهای صنعتی مصرف می‌گردد در حدود 65 گرم می‌باشد درحالیکه این رقم در کشورهای درحال توسعه تنها به 15 گرم می‌رسد و با توجه به اینکه امروزه جمعیت جهان، از فقر پروتئینی و تغذیه ناکافی رنج می‌برد، این امر لطمات جبران‌ناپذیری بر سلامت منابع انسانی وارد ساخته‌است. این مسئله سبب شده‌است تا عرضه هرچه بیشتر و بهتر منابع پروتئینی سالم و با کیفیت و ارزانی مانند فرآورده‌های طیور به یکی از نیازهای اصلی جوامع روبه رشد تبدیل شود. بالطبع تلاش برای افزایش سرانه مصرف فرآورده‌های طیور، نیارمند بهره‌گیری از برنامههای همآهنگ مدیریتی، آخرین یافته‌های علمی و افراد توانمند و با تجربه است. با طبقه‌بندی و شناسایی عوامل بیماریزا از نظر میزان برخداد آنها در گله و تخمین و محاسبه ضررهای اقتصادی ناشی از آنها برنامه‌ریزی برای مهارشان ساده‌تر خواهد شد.
در این برنامه‌ریزیها باید توجه نمود که عوامل عصبی بیماریزا در طیور هنوز بدرستی شناخته نشده‌اند. آسیب‌های فیزیکی ناشی از ضربه، تشعشعات، فشار و سوختگی‌ها اهمیت چندانی ندارند، مشکلات ناشی از عدم رعایت کامل استانداردهای توصیه‌شده برای گرما، برودت رطوبت، تلفات بالایی ایجاد نمی‌کنند و ضررهای ناشی از تفاوت در مقادیر موجود با مقادیر قانونی بطور دقیق قابل محاسبه نیستند و کمبودهای تغذیه‌ای و مسمومیت‌های شیمیایی بندرت روی میدهند و از همه مهمتر اینکه هیچیک از موارد یادشده مسری نخواهد بود. پس موجودات ریزبینی که در تمامی بخشهای پرورشی و در همه جا یافت میشوند، گزینه اصلی خطرساز هستند.
در نظر اکثر مردم هنوز کلمه بیماری یک بیماری عفونی را تداعی میکند زیرا از زمانی که بیماریهای عفونی مثل جذام در متن کتاب مقدس بیان شدند، بقرط در 24 قرن پیش، در مورد کزاز و نشانه‌های آن گزارش بسیار ارزشمندی تهیه کرد شیستوزومهای انگلی در نقاشی‌های مصر باستان نشان داده‌شدند و تقریباً 100 میلیون نفر در قرن ششم میلادی در اثر طاعون تلف گردیدند تا امروز که بیماری ایدز 43 میلیون نفر را در پنج قاره جهان آلوده کردهاست، موجودات زنده بیمایزا، کابوسی هولناک برای بشریت بوده‌اند. علاوه براین تعداد قابل توجهی از عوامل عفونی جدید هر ساله کشف و معرفی میشوند و این ترس قدیمی را که بیماریهای عفونی ممکن است همچنان بتوانند همه‌گیریهای جهانی ایجاد نمایند. تشدید کنند. بعضی از این عوامل عفونی جدید عبارتند از: ویروس ابولا، هاتیاویروس، ویروس سارس و باکتری گوشتخوار (14) عامل ایجادکننده نوعی شوک سمی که همگی آنها سبب مرگ‌ومیر صدها تن در قرن حاضر شده‌اند.
در صنعت طیور نیز صدمات حاصله از بیماریهایی که بوسیله موجودات زنده بیماریزا ایجاد میشوند سابقه تاریخی دارد همه‌گیریهای نیوکاسل و آنفولانزا که در برخی از ایالت‌های امریکا در خلال دهه 1970 رخ داد، باعث مرگ‌ومیر بسیار شدید و وارد آمدن میلیونها دلار خسارت گردید. در سالهای 84-1983 یکسری همه‌گیریهای آنفولانزا درشمالغربی آمریکا بوقوع پیوست و همه را غافلگیر کرد و باعث گردید تا 17 میلیون قطعه پرنده مصدوم شوند. در حال حاضر نیز همه‌گیریهای بیماری آنفولانزا با تلفات افت تولید خسارات اقتصادی شدیدی همراه است.
بطور خلاصه باید گفت که عدم رعایت ضوابط و استانداردهای بهداشتی در واحدها، عدم اجرای کامل قوانین نظام دامپزشکی در مراکز کشتارگاهی و عمل‌آوری طیور، فقدان برنامههای جامع و علمی در تولید انتقال و تحویل خوراک عدم برخورد مناسب با ضایعات و تلفات و سهل‌انگاری در برخورد با بیماریهای داخل سالن در بسیاری از واحدها و موارد متعدد دیگر باعث شده‌است تا زمینه برای بقاء و تکثیر اغلب موجودات بیماریزا و واگیر طیور فراهم آید و بیماریهای میکروبی را به مهمترین و اصلی‌ترین و متداولترین بیماری طیور تبدیل نماید. موجودات ریزبینی که کلاً آنها را میکروب می‌نامیم و عامل ایجاد بیماریهای عفونی هستند تقریباً در همه‌جا هستند. آنها در موادغذایی، آب، خاک، ظروف و ابزار مختلف جای گرفته‌اند این نکته را باید همواره در نظر داشت که عوامل بیماریزای میکروبی هیچ حدومرزی را نمی‌شناسند و حتی ممکن است نظارت بر ورود و خروج کالا از مرزها نیز نسبت به عبور بیماریهای مصونیتی ایجاد نکنند. با توجه به این نکته که ساختار اداری ناکارآمد همراه با احتمال افزایش بحرانهای منطقه‌ای آلودگی‌های زیست‌محیطی، کاهش ذخایر آب آشامیدنی و کاهش رشد اقتصادی و محدودیت‌های مالی کشورها و تکرار حوادث غیرمترقبه‌ای مانند سیل یا طوفانهای حاره‌ای امکان گسترش بیماریهای میکروبی طیور همچون آنفولانزا را بیشتر کرده‌اند، ارائه یک برنامه جامع برای مهار اینگونه بیماریهای عفونی گام اصلی برای کاستن از خسارات فراوان همه‌گیریها است. راهکارهای ارائه‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی برای مهار بیماریهای عفونی در دام و طیور شامل موارد زیر است:
1- برنامههای کشتار
2- برنامههای قرنطینه
3- برنامههای مایه‌کوبی
4- برنامههای دارودرمانی
5- برنامههای امنیت زیستی
هر یک از برنامههای فوق ممکن است به تنهایی و یا همراه با برنامههای دیگر بکاربرده شوند. بعنوان مثال در زمانی که بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان گرازش شده؛ ممکن است پیشنهاد گردد که ابتدا تمامی دام‌ها و طیور بیمار و نیز مشکوک و در صورت نیاز حتی همه آنها که در مرکز محیط آلوده قرار گرفته‌اند کشتار شوند و آن محل تا شعاع مشخص قرنطینه شوند تمامی مزارع پرورشی که در خارج از این میحط در همسایگی آن قرار دارند، مایه‌کوبی شوند؛ تمامی افرادی که با آن حیوانات آلوده در تماس بوده‌اند دارو مصرف نمایند و برای تمامی فضاها و اشیایی که در تماس با حیوانات آلوده بوده‌اند برنامههای امنیت زیستی اجرا شود. دانستن این نکته الزامی است که هدف از مدیریت بیماریهای عفونی باید جلوگیری از عفونت باشد و نه اینکه صرفاً برای کاهش ضایعات ناشی از بیماری متمرکز شود. درمان پیشگیرانه با داروهای ضدمیکروبی در بعضی شرایط کاربرد دارد اما استفاده مداوم از آنها بعلت ایجاد سویه‌های مقاوم در آینده با مشکل مواجه خواهد شد. واکسن‌ها نیز که با افزایش مقاومت در مقابل بیماریهای عفونی به پیشگیری از آنها کمک می‌نمایند به ندرت باعث مصونیت مطلق در برابر عفونت میشوند و برای تمام بیماریهای عفونی نیز در دسترس نمی‌باشند. محدودیت اطمینان به داروهای ضدمیکروبی و واکسن‌ها در مهار بیماریهای عفونی، باید به کمک اقداماتی در جهت نظارت برتماس با عوامل بیماریزا جبران شوند.
جداسازی و تفکیک اکید با قرنطینه طیور و سالنهای مبتلا به بیماریهای واگیر که یکی از راههای اصلی جلوگیری از انتشار بیماریهای مسری است؛ احتمالاً به دلیل هزینه‌های اقتصادی و یا عدم شناسایی دقیق تمامی پرندگان آلوده همیشه امکان‌پذیر نخواهد بود. کشتار تمامی طیور آلوده و مشکوک نیز در هنگام بروز بیماریهای مختص طیور در بسیاری از موارد ضروری نیست و ممکن است توجیه اقتصادی نداشته باشد. با درنظرگرفتن همه مطالب ذکرشده و اهمیت کنترل مؤثر بیماریهای عفوتی در سودآوری بخشهای مختلف صنعت دامپروری از جمله صنعت طیور، استفاده بجا و مناسب از هر یک از برنامههای کشتار دسته‌جمعی، قرنطینه، واکسیناسیون، دارودرمانی و امنیت
زیستی در برآوردسازی خواسته‌ها و رسیدن به اهداف نهایی کمک بزرگی خواهد نمود.
در صنعت شدیداً رقابتی طیور رسیدن به پایداری و پویایی موفقیت و سودآوری مستلزم آن است که انتشار عفونت محدود و یا کم‌اثر شود و به همین دلیل در کنار درمان و واکسیناسیون هزینه‌های بالایی را طلب می‌کنند امنیت زیستی تعریف و مورد توجه واقع شده‌است.
امنیت زیستی عبارت خواهد بود از تنظیم و اجرای برنامههای بهداشتی که بمنظور حفاظت از سلامت جانداران، محیط زیست و انسانها و صنایع دربرابر آفات و عوامل بیماریزا که این حفاظت از طریق جلوگیری از ورود آفات و بیماریهای جدید به سالنهای پرورش، ریشه‌کنی یا کنترل بیماریهای موجود صورت می‌پذیرد. امروزه در صنعت پرورش طیور جهان، کنترل سیستم‌های زیستی (موجودات زنده خطرساز) در تماس با گله‌های طیور در کانون توجه قرار دارد و لزوم طراحی و پایبندی به اجرای آن در تمام سمینارهای معتبر جهانی مورد تأکید است. اصطلاح جدید امنیت زیستی، متشکل از دو جزء زیست و امنیت است و بمنظور آن برقراری یک فضای امن است که عوامل زیستی( شامل موجودات زنده بیماریزا و سموم وابسته به آنها) قادر به آسیب‌رساندن به ساختارهای مورد نظر ما نباشند. یک برنامه امنیت زیستی فشرده شرایطی را فراهم می‌آورد تا عامل بیماری وارد نشود و یا در صورت حضور عوامل بیماریزا در محیط مزرعه موجب حذف و یا به حداقل‌رساندن آنها به یک سطح نسبتاً و یا کاملاً بی‌خطر گردد و بطورکلی تماس‌های خطرساز طیور با عوامل زنده بیماریزا قطع شود.
مفهوم امنیت زیست که یک کلمه معادل« آگاه‌بودن و مراقبت‌کردن» است که برپایه آگاه‌بودن از چگونگی ارتباطات عوامل زنده بیماریزا با محیط و میزبان و مراقبت‌کردن گله در برابر این موارد مشکل‌ساز استوار است.تمرکز برنامههای امنیت زیستی برخلاف داروها و واکسن‌ها که در داخل بدن فعالیت خود را انجام میدهند برروی محیط اطراف و در خارج از بدن موجودات آسیب‌پذیر قرار گرفته‌است و در واقع این برنامه‌ها تکمیل‌کننده تأکید یکدیگر می‌باشند.
در نهایت هدف این است که بیماریهای وارد مرغداری نشده و طیور دذر معرض آن قرار نگیرند.حضور یک بیماری، چه به صورت بالینی و یا تحت بالینی باعث بروز خسارات اقتصادی مستقیم یا غیرمستقیم می‌شود.
برای حصول به این هدف باید از ورود ویروسها، باکتریها و قارچها و تک‌یاخته‌ایها، انگل‌ها، حشرات، جوندگان، پرندگان و حیوانات دیگر بداخل مزرعه جلوگیری نمود.
برای کاستن از این خطرات و حفظ سلامت پرنده می‌بایست عوامل مؤثر در بیماریزایی این موجودات ریزبینی را شناسایی نمود این عوامل به تنهایی و یا با همکاری یکدیگر( در صورت همزمانی رخداد آنها) باعث درهم شکسته‌شدن سدهای دفاعی بدن شده و با تغییر در فعالیت طبیعی دستگاه‌های بدن باعث ایجاد بیماری خواهند شد. بررسی این عوامل باید در چهارچوب روابط عوامل بیماریزا،بدن و محیط انجام گیرد تا نگرش کامل‌تر و دقیقتری بر چگونگی بیماریزایی در مزارع پرورش را مشخص نماید. اخیراً کاربردهای آنچه تحلیل نظام نامیده می‌شود توسط متخصصان بوم‌شناسی و همه‌گیر‌شناسی و پژوهشگران علوم بالینی مورد استفاده قرار گرفته‌است و با تصویرسازی و ارائه مدلهای تحلیلی توصیف بهتری از این روابط را به ما معرفی میکند.
در این صورت مجموعه‌های کارکردی که می‌توانند باعث حفظ یا تخریب سلامتی شوند بعنوان نظام تلقی میشوند واژه نظام صرفاً به مفهوم دسته‌بندی کردن موضوعات وابسته به یکدیگر است و می‌تواند جهت توصیف هرچیزی که کوچکترین واحد ماده تا کل هستی بکار می‌رود هیچ نظامی مستقل از دیگر نظامها نیست، برخی از آنها ممکن است از کارآئی دیگر نظامها شرکت داشته باشند در حالیکه بعضی دیگر ممکن است ضدیکدیگر عمل کنند. گله طیور هم یک نظام است اما وابسته به سایر تشکیلاتی است که واحد مرغداری را تشکیل میدهند و خود در شکل‌گیری این واحد سهیم است و با سایر نظام‌های محیطی نیز در تقابل قرار دارد. شکل 1 پیچیدگی این تعامل را نشان میدهد.
شکل 1-تعامل بین بدن ، عامل بیماریزا و محیط
تنظیم یک برنامه امنیت زیستی یکسان برای همه واحدهای پرورش طیور امکان‌پذیر نیست زیرا هر واحد به وضعیت روابط بین سازوکارهای مؤثر در روند ایجاد بیماری، به مقرراتی ویژه نیاز دارد که مدیریت واحد با همکاری کادر بهداشتی خود و مراکز دامپزشکی آنها را تنظیم و به مرحله اجرا درمی‌آورد.
عواملی که در بیماریزایی میکروبهای محیطی نقش اصلی دارند خود بیماریزاها و پاسخ میزبان به آنها 14 می‌باشند و عوامل محیطی به دلیل تأثیراتی که برروی این دو مورد می‌گذارند، اهمیت خواهند داشت. راهکارهای اصلی در راه مبارزه با عامل بیماریزا، تحت تأثیرقراردادن ویژگی میکروبها و مهار تعداد آنها خواهد بود. قبل از طراحی و معرفی برنامههای امنیت زیستی برای چیرگی بر فعالیت زیان‌بار بیماریزاها، مشخص‌کردن ویژگیهای آنها ضرورت خواهد داشت. ویژگی‌هایی که باید همیشه مورد توجه قرار بگیرند عبارتند از:
1- نوع عامل بیماریزا
2- چگونگی ورود عامل بیماریزا
3- روند تأثیرگذاری بیماریزا در بدن و سازورکار بیماریزایی
4- رهاسازی و انتقال عامل بیماریزا
شناسایی هر یک از این ویژگیهای اصلی براجرای برنامههای امنیت زیستی تأثیرگذار خواهد بود و به همین دلیل توصیه می‌شود تا شمایی کلی از مفهوم این ویژگی‌ها و نقش آنها در ایجاد بیماری مدنظر قرار گیرد.
نوع عامل بیماریزا
آن دسته از عوامل بیماریزا که می‌توانند وارد بدن میزبان شوند( انگلهای داخلی) به طیف گسترده‌ای از گروههای مختلف متعلق هستند و از نظر اندازه از کوچکترین ویروس بیماریزای طیور یک پیکوز ناویروس 25نانومتری تا بزرگترین آنها که احتمالاً آسکاریس‌‌های روده‌ای 20 سانتی‌متری می‌باشند، متغیر خواهند بود. گروههای گوناگونی از بندپایان نیز به اشکال مختلف در ایجاد بیماری مؤثر می‌باشند.
ویروسها
تمام ویروسها جهت تکثیر خود به متابولیسم سلول میزبان وابسته می‌باشند، این نکته بدین معناست که انگل داخلی سلولی اجباری هستند. براساس نوع اسیدنوکلوئیک موجود در قسمت مرکزی(DNA یا RNA ) و براساس شکل پروتئین پوششی ویروسها طبقه‌بندی میشوند. این موجودات بیماریزا یا غیربیماریزا هستند بعنوان مثال برخی از آنها علت متداول بیماریهای حاد( مثل نیوکاسل، برونشتیا عفونی و گامبورو) هستند و بسیاری از آنها هیچگونه خطر بیماریزایی برای طیور ندارند.عده‌ای دیگر می‌توانند درتمام طول عمر به حالت نهفته باقی بمانند و در درازمدت توانایی فعالیت مجدد داشتهباشند یا اینکه ممکن است باعث بیماریهای مزمن شوند و یا در ایجاد غده‌های بدخیم، نقش داشتهباشند. درمجموع. عوامل بیماریزایی ویروسی سهم بسیار مهمی در بیماریهای عفونی طیور دارند.
انواع مختلفی از گونه‌های ویروسی می‌توانند همگی یک نمای بالینی مشابه ایجاد کنند( مثل عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی) و یا یک ویروس می‌تواند بسته به سن میزبان یا وضعیت ایمنی وی ضایعات گوناگونی ایجاد نماید.
جدول شماره 1- خانواده‌های ویروسی معروف و بیماریزایی هر یک را برروی طیور نشان میدهد.
جدول شماره(1) برخی از ویژگیهای خانواده‌های معروف ویروسی
نوع اسید نوکلئیک رشته‌های اسید نوکلئیک شکل پوشش هسته‌ای پوشش خارجی خانواده اندازه ویروس (قطر) بیماریزایی در طیور
1 DNA یک رشته‌ای سه‌بعدی ندارد پارو و دیدیده حدود nm 20 ×
2 DNA دورشته‌ای سه‌بعدی ندارد پاپوا و دیدیده حدود nm 55 -
3 DNA دورشته‌ای سه‌بعدی ندارد آدنو ویریده حدود nm 70 ×
4 DNA دورشته‌ای سه‌بعدی دارد هرپس ویریده nm 200-120 ×
5 DNA دورشته‌ای سه‌بعدی دارد ایدیده ویریده nm 2500-200 -
6 DNA دورشته‌ای سع‌بعدی دارد هپادنا ویریده حدود nm 42 ×
7 DNA دورشته‌ای مخلوط ندارد پوکس‌ویریده nm 450-300 ×
8 RNA دورشته‌ای سه‌بعدی ندارد رئوویریده nm 80-60 ×
9 RNA یک رشته‌ای سه‌بعدی ندارد پیکونارویریده nm 30-20 ×
10 RNA یک رشته‌ای سه‌بعدی دارد توگاویریده nm 70-60 -
11 RNA یک رشته‌ای سه‌بعدی ندارد کالسی‌ویریده nm 40-35 -
12 RNA یک رشته‌ای سه‌بعدی دارد ارتومیکسوویریده nm 120-80 ×
13 RNA یک رشته‌ای مارپیچ دارد پارامیکسوویریده nm 300-150 ×
14 RNA یک رشته‌ای مارپیچ دارد رابدوویریده nm 75-70 ؟
15 RNA یک رشته‌ای مارپیچ دارد کوروناویریده nm 160-75 ×
16 RNA یک رشته‌ای مارپیچ دارد رنزوویریده nm 100-80 ×
17 RNA یک رشته‌ای مارپیچ دارد بونیاویریده nm 120-90 -
نوع اسید نوکلئیک رشته‌های اسید نوکلئیک شکل پوشش هسته‌ای پوشش خارجی خانواده اندازه ویروس (قطر) بیماریزایی در طیور
18 RNA یک‌رشته‌ای نامتقارن دارد ارناویریده Nm 130-110 -
19 RNA یک‌رشته‌ای سه‌بعدی دارد فلاوی ویریده Nm 50-40 -
20 RNA دورشته‌ای سه‌بعدی ندارد بیرناویریده حدود nm60 ×
21 RNA یک‌رشته‌ای نامتقارن دارد فیلوویریده طولnm1400-800
عرض nm80 -
22 RNA یک‌رشته‌ای مارپیچ دارد توروویریده Nm 140-120 -
× برخی از ویروسهای این خانواده ویروسی، بیماری شناخته‌شده‌ای را در طیور ایجاد میکند.
؟ نقش ویروسهای این خانواده ویروسی در ایجاد بیماری در طیور بخوبی شناخته نشده‌است ولی احتمال بیماریزایی وجود دارد.
- تاکنون بیماریزایی ویروسهای این خانوادة ویروسی در طیور اثبات نشده‌است
باکتریها
سلولهای باکتریایی بی‌هسته‌هایی هستند که دیواره سلولی آنها نسبتاً سخت بوده یا از دو لایة فسفولیپیدی با یک لایه پپتیدوگلیکان در
میان آنها تشکیل شده‌است( انواع گرم منفی) و یا از دو لایه پوشیده شده توسط پپتیدوگلیکان ساخته شده‌است.( باکتریهای گرم و مثبت). باکتریها، RNA,DNA و پروتئین‌هایشان را خود می‌سازند اما برای شرایط مناسب رشد به میزباان وابسته هستند بعضی از انواع بطور عمده روی لایه‌های پوششی بدن زندگی می‌کنند. بسیاری از باکتریهای بیماریزا که به بافت‌های میزبان تهاجم کرده، توانایی تقسیم خارجی از سلول دارند( مثل استرپتوکو‌ها) و یا می‌توانند هم تقسیم داخل سلولی و هم خارج سلولی انجام میدهند. مثل مایکوباکتریوم‌ها)بعد از ویروسها، باکتریها فراوان‌ترین و متنوع‌ترین دسته عوامل بیماریزای طیور را تشکیل میدهند.
جدول شماره2- برخی از خانواده‌های اصلی باکتریایی( براساس رده‌بندی چاپ ششم کتاب برگی) و نقش آنها در ایجاد بیماری در طیور را نشان میدهد.
جدول شماره (2): خلاصه‌ای از رده‌بندی باکتریها و بررسی ویژگی آنها
دسته خواص مشخصه برخی از جنس‌ها و خانواده‌های مهم ایجاد بیماری در طیور(26)
باکتریهای فتوسنتزی فتوسنتز بدون آزادکردن اکسیژن رودوباکتریاسه -
باکتریهای سرخورنده این باکتریها فاید تاژک هستند ولی بوسیله ترشح مواد لزج از راه لغزیدن بآهستگی جابجا میشوند. بگژاتوا -
باکتریهای غلاف‌دار پیکرشان با غلافی پوشیده شده‌است اسفروت‌لیا -
باکتریهای جوانه‌دار و یا دارای زوائد با جوانه‌زدن و یا زوائدی نظیر آن تولیدمثل می‌کنند هیفومیکروبیا -
اسپیروکت‌ها پیکرشان مارپیچ است و با الیاف محوری حرکت می‌کنند. ترپونما
بورلیا
لپتوسپیرا +
دسته خواص مشخصه برخی از جنس‌ها و خانواده‌های مهم ایجاد بیماری در طیور(26)
باکتریهای مارپیچ و خمیده مارپیچ سخت غیرقابل ارتجاع اسپیریلوم
کمپیلوباکتر +
باکتریهای گرم منفی میلهای یا کروی- هوازی فقط در مجاورت اکسیژن آزاد رشد می‌کنند: (الف) میلهای شکل متحرک، تاژک‌دار(ب) کوکوباسیل الف) پسوددوموناس
ب) بروسلا
فراسنیسلا +
باکتریهای گرم منفی میلهای بی‌هوازی اختیاری می‌توانند در مجاورت و یا در غیاب اکسیژن رشد کنند(الف) متحرک بوسیله تاژک در تمام بدن (ب) متحرک در اثر تاژک قطبی(ج)وابستگی به گروه مورد تردید است. الف) اشریشیا/شیگا/کلبیسلا/ سالمونلا/پرسینیا
ب) ویبریو
ج) هموفیلوس +
باکتریهای گرم منفی بی‌هوازی هاگ ندارند، فقط در غیاب اکسیژن آزاد رشد می‌کنند، دارای اشکال متغیر -
کوکسی‌ها و کوکوباسیل گرم منفی بی‌هوازی اغلب بصورت دوتایی فاقد تاژک نیسریا
آسنیتوباکتر -
کوکسی‌ها و کوکوباسیل گرم منفی بی‌هوازی فقط در غیاب اکسیژن آزاد رشد می‌کنند. ویونلا -
کوکسی‌های گرم منفی از مواد معدنی نیرو استخراج می‌کنند. یتوباسیلوس -
باکتریهای گرم منفی اتوتروفیک باکتریهای بی‌هوازی که با تولید متان کسب نیرو می‌کنند. متانوباکتریوم -
باکتریهای مولد متان فاقد هاگ استافیلوکوکوس
استرپتوکوکوس -
کوکسی‌های گرم مثبت فاقد هاگ لیستریا +
گرم مثبت میلهای
هاگ‌دار الف) هوازی مطلق
ب) بی‌هوازی مطلق الف) باسیلوس
ب) کلوستریدیوم +
اکتیومیست‌ها و باکتریهای وابسته میلهای، اشکال متغیر برخی مقاوم در برابر اسیدها اکتیومیسس
کورینه‌باکتریوم
مایکلوباکتریوم +
کلامیدیاها، رکیتزیاها و مایکوپلاسماها
دو دسته از باکتریها شامل باکتریهای متفاوتی هستند. این دو دسته باکتریهایی هستند که انگل اجباری داخل یاخته‌ای می‌باشند و عبارتند از: ریکتزیاها و کلامیدیاها (دسته 18 کتاب برگی) و مایکوپلاسماها( دسته 19 کتاب برگی) که هر دو گروه مثل سایر باکتریها با تقسیم دوتایی تکثیر میشوند و نسبت به پادزیست‌ها هم حساس هستند اما ساختمانهای خاصی را ندارند. (مثلاً مایکوپلاسماها دیواره سلولی ندارند) و یا فاقد بعضی توانائیهای متابولیک هستند (مثلاً کلامیدیا نمی‌تواند آدنوزین‌تری فسفات بسازد(14)). جدول شماره 3 به بررسی این دو گروه می‌پردازد.
جدول شماره (3) مشخصات گروه‌هایی متفاوت از باکتریها( انگلهای اجباری داخل سلولی)
دسته خواص مشخصه برخی از جنس‌ها و خانواده‌های مهم ایجاد بیماری در طیور(26)
ریکتزیا انگلهای اجباری درون‌یاخته‌ای ریکتزیا
کلامیدیا +
مایکوپلاسما فاقد دیواره یاخته و دارای اشکال متغیر مایکوپلاسما
اوره‌آپلاسما +
قارچها
قارچها دارای دیواره سلولی صخیم حاوی ارگوسترول هستند و در محیط خارج از بدن به صورت اشکال کامل و با تولید جنسی رشد می‌کنند و در داخل بدن به صورت اشکال ناکامل مثل سلولهای مخمری که جوانه می‌زنند و لوله‌های باریک دیده میشوند. برخی از قارچها هاگ تولید می‌کنند که به شرایط سخت محیطی مقاومند، در حالیکه لوله‌های باریک ممکن است اجسام مخروط‌مانند بارور را تولید کنند. در افراد دچارکمبود ایمنی عفونت‌های قارچی می‌توانند بطور گسترده‌ای در بدن پخش گردیده سبب تخریی اعضای حیاتی بدن شوند، درحالیکه همین عفونت‌های قارچی در میزبانان سالم یا بطور نهفته باقی می‌مانند و خوبخود بهبود می‌یابند. قارچهای فرصت‌طلب( مثل کاندیدا، آسپرژیلوس و موکور) پراکندگی جهانی دارند، و روی پوست طبیعی یا لوله گوارش بدون اینکه بیماری ایجادکننده جایگیری نمایند. بیماریهای قارچی خیلی کمتر از بیماریهای ویروسی و یا بیماریهای باکتریریایی شیوع دارند و حتی تعداد قارچهای بیماریزا نیز بسیار کم است. بعنوان مثال در بین یکصدوپنجاه‌هزار قارچی که تاکنون شناخته شده‌است کمتر از 50 نوع برای انسان بیماریزا است. برخی از قارچها گرچه ایجاد عفونت نمی‌کنند ولی بعلت تولید مواد سمی مسموم‌کننده هستند. این ترکیبات را بطورکلی( سم قارچی) می‌نامند و مسمومیت‌های قارچی که براثر خوردن این مواد بوجود می‌آید، در صنعت طیور مشکل قابل ملاحظه‌ای بوجود می‌آورند مثلاً در سال 1960 تعداد یکصدوهزار بوقلمون در اثر تغذیه با آرد بادام زمینی که بوسیله آسپرژیلوس آلوده شده‌بود، تلف شدند.(26)
جدول شماره(4) به معرفی برخی از گروههای مهم قارچها و تأثیر آنها برروی طیور می‌پردازد.
جدول شماره(4) بررسی قارچهای بیماریزا و اثر آن بر طیور
دسته ویژگیهای مهم برخی از جنسهای مهم احتمال ایجاد بیماری در طیور
زیگومیست‌ها هاگ غیرجنسی (اسپرانژیوسپور) و خاک جنسی( زیگوسپور) ولوله‌های باریک فاقد دیواره دارند موکور +
آسکومیست‌ها هاگ‌های غیرجنسی متفاوت آسکوسپور و لوله‌های باریک با دیواره عرضی دارند. آسپرژیلوس +++
بازیدیومیست‌ها هاگ جنسی از نوع بازیدوسپور و لوله‌های باریک با جداره عرضی دارند آمانیتا
دوترمیست‌ها هاگ جنسی ندارند کاندیدا +
+++ بیشترین بیماریهای قارچی(ناشی از سموم یا خود قارچ) بوسیله آنها ایجاد می‌شود.
+ قابلیت بیماریزایی دارند و لی معمولاً فرصت‌طلب می‌باشند.
معمولاً بیماری ایجاد نمی‌کنند ولی احتمال بیماریزایی را هم می‌توان رد کرد( در صورت آلودگی پودر گوشت یا ماهی به قارچ ممکن است سم تولید شود.)
تک‌یاخته‌ایها
تک‌یاخته‌یهای انگلی موجودات تک‌سلولی هستند که دارای هسته غشاء پلاسمایی انعطاف‌پذیر واندامک‌های پیچیده سیتوپلاسمی هستند. تک‌یاخته‌ایها را براساس نوع حرکت به چهار دسته عمده تقسیم کرده‌اند.
1- ماستیگوفورا که به یاری تاژک حرکت می‌کنند.
2- سیلی‌فورا که وسیلة حرکت آنها مژه است.
3- سارکودینا که با پاهای کاذب تغییر مکان میدهند.
4- اسپوروزوآ که شکلهای رسیدة آنها فاقد حرکت هستند.
که درمیان آنها تنها گروه اسپوروزوآ به علت ایجاد بیماری کوکسیدیوز در طیور صنعتی حایز اهمیت هستند.
کرمها
کرمهای انگلی موجودات پرسلول و بسیار تمایزیافته‌ای هستند دوره زندگی آنها پیچیده است و اکثراً بین حالت تولیدمثل جنسی در میزبان قطعی و تکثیر غیرجنسی درمیزبان واسط یا ناقل در حال تغییر و جابجایی هستند. وقوع آلودگی تک‌گیر طیور با کرمهای انگلی در مرغداری صنعتی بسیار نادر و احتمال همه‌گیری از آن نیز کمتر است.
چگونگی ورود عامل بیماریزا
اولین ومحکمترین سددفاعی دربرابر عفونت‌ها پوست و سطوح مخاطی سالم میزبان و محصولات ترشحی- دفعی آنهاست. بطور کلی عفونت‌های پوستی در افراد سالم تمایل دارند که در محلهای آسیب‌دیده از قبیل زخم‌ها و بریدگی‌ها توسط باکتریهای با قدرت بیماریزایی نسبتاً کم ساکن درمحل ایجاد شوند. برعکس،عفونت‌های منتقله از راههای تنفسی، گوارشی عموماً احتیاج به میکروبهای بیماریزایی دارندکه توانایی تخریب یا نفوذ به سدهای مخاطی طبیعی را داشتهباشند. بعضی از عوامل بیماریزایی سطحی در داخل فضای احشای توخالی باقی‌می‌مانند، برخی دیگر پایه سلولهای پوششی می‌چسبند و یا منحصراً در داخل سلولهای پوششی تکثیر میشوند( مثل درماتوفیت‌ها) تعداد گوناگونی از باکتریهای عفونت‌زا و قارچها که تهاجم را بواسطه حرکت و توانایی در ترشح آنزیم‌های تخریبی انجام میدهند. گسترش میکروبها در مرحله اول از طریق بافت‌هایی صورت می‌گیرد که مقاومت حداقل داشتهباشند
( بطور مثال پردة جنب، صفاق) میکروبها ممکن است به کمک مجاری لنفاوی از محل ورود به گره‌های لنفاوی موضعی رفته و بدنبال آن وارد جریان خون شوند. ویروسها می‌توانند از طریق سلول به سلول متعاقب چسبیدن به سلولها و یا انتقال از طریق اکسونها در بدن پخش شوند.
روند تأثیرگذاری بیماریزا در بدن و سازوکار بیماریزایی
عوامل عفونی به سه طریق باعث ایجاد عفونت و صدمات بافتی میشوند.
1) با تماس و یا ورود به سلول میزبان بطور مستقیم باعث مرگ سلول میزبان میشوند.
2) بارهاسازی سموم باعث مرگ سلولهای دوردست میشوند. و یا آنزیم‌هایی تولید می‌کنند که باعث تخریب اجزاء بافتی می‌گردند و یا با صدمه به عروق باعث مرگ ناشی از کم‌خونی میشوند.
3) باعث ایجاد پاسخ سلولی میزبان، میزبان می‌شود اگرچه این پاسخ علیه شامل مهاجم است اما ممکن است این پاسخ‌ها باعث صدمه و تخریب بافتها نیز شود از جمله ایجاد چرک، بافت جوشگاهی، و واکنش‌های افزایش حساسیتی. بنابراین پاسخ‌های دفاعی میزبان مثل یک شمشیر دوبله می‌ماند. برای غلبه بر عفونت ضروری است اما بطور همزمان باعث صدمه و تخریب بافتی نیز میشوند.
رهاسازی و انتقال بیماریزا
برای اینکه انتقال صورت پذیرد، میکروبهای بیماریزا باید قادر به ترک میزبان باشند. بسته به محل عفونت، رهاسازی میکروبها ممکن است توسط پوسته‌ریزی( مثلاً در بیماری مارک)،ملتحمه چشم( مثلاً بیماری گامبورو)، سرفه( مثلاً در بیماریها نیوکاسل) عطسه وفریادزدن( مثلاً در لارنگوتراکئیت عفونی) یا دفع ادرار( مثلاً در آنفولانزا) و مدفوع( مثلاً در بیماریهای گوارشی) انجام شود عوامل بیماریزایی که بطور مستقیم از طریق تماس یا ذرات معلق در هوا( مثل آبله) از پرنده‌ای به پرنده دیگر قابل انتقال هستند رامسری می‌نامند. عوامل بیماریزای دیگر با تماس نزدیک و یا تماس مخاطی مثل انتقال از راه جنسی( کروناویروس عامل برونشیت عفونی) منتقل میشوند. باکتریها و قارچهایی که توسط راه تنفسی منتقل میشوند تنها وقتی عفونت‌زا هستند که ضایعات حاصله به مجاری هوایی راه پیدا کرده‌باشند( مثل سل ریوی و آسپرژیلوز) بسیاری از عوامل بیماریزا، از ویروس گرفته تا کرمها، از راه مدفوعی – دهانی.یعنی خوردن غذا یا آب آلوده به مدفوع انتقال می‌یابند. ویروسهای منتقله از راه آب در بروز همه‌گیریها نقش دارند( مثل روتاویروس‌ها، باکتریهای گرم منفی روده‌ای) برای تضمین انتقال بیماری تعدادی از عوامل بیمایزا ساختمانهای خاصی تولید می‌کنند، که مقاوم به هوای سردوخشک هستند. هاگ میکروبها،کیست تک‌یاخته‌ایها و تخم دارای دیواره ضخیم کرمها نمونه‌هایی از این ساختارهای محافظتی هستند. از طرفی بعضی از عوامل بیماریزای روده‌ای بطور طولانی مدت از بدن ناقلین بدون علامت دفع میشوند( مثل سالمونلا) انتقال میکروبها از بدن میزبان به بندپا، در طی غذاخوردن آن رخ میدهد و برای این امر یا باید عامل بیماریزا در جریان خون باشد و یا در پوست فرد بیمار ساکن باشند. انتقال عوامل بیماریزا توسط روشهای مختلفی که ذکر شد نه تنها از پرنده‌ای به پرنده دیگر رخ میدهد بلکه از حیوان به پرنده نیز رخ میدهد.( مثل کولی باسیلوز)
با عنایت به این نکته که پیشگیری همواره بر درمان مقدم است و رعایت اصول امنیت زیستی نیز به همین دلیل مطرح می‌گردد آگاهی از چگونگی روابط بین عامل بیماریزا و بدن میزبان برای پیشگیری مؤثر از بیماری، نه تنها بسیار مفید، بلکه ضروری خواهد بود، زیرا مهار مؤثر شیوع ناگهانی بیماریهای خطرناک طیور مستلزم داشتن، آگاهی، آمادگی و برنامه‌ریزی دقیق است تا مقابله با وضعیت‌های اضطراری و بحرانی به بهترین نحو انجام گیرد.
فصل دوم
معرفی مفهوم امنیت زیستی
طراحی برنامههای امنیت زیستی اهمیت زیادی در فراهم‌آوردن شرایط مناسب برای بروز حداکثر توان بالقوه ژنتیکی گله‌های طیور دارد. مطالعات نشان میدهد هرچه محیط زندگی پرندگان پاکیزه‌تر باشد رشد بهتری خواهند داشت. گروهی از پژوهشگران اعلام کرده‌اند که جوجه‌هایی که درمحیط عاری از میکروب قرار دارند، 15 درصد سریعتر از جوجه‌های حاضر درمحیط معمولی رشد می‌کنند. در مطالعات دیگری نیز مشخص شده‌است جوجه‌ها در یک محیط پاکیزه رشد بهتری از جوجه‌های حاضر در یک محیط معمولی و مکرراً استفاده شده دارند، حتی اگر در محیط‌های اخیر هیچ نوع بیماری رخ نداده و یا هیچ آسیب‌رسان خاصی جدا نشده‌باشد(6). مشاهدات و تجربیات عملی بر احتمال بیشتر وقوع بیماری در مزارع با تولید مستمر بدون وقفه و دارای سالنهای نزدیک به هم در مقایسه با مزارعی که بین دو دوره پرورش، برای مدت زمان خاصی سالنهای خالی می‌مانند و در ضممن فاصله مناسبی بین سالنها وجود دارد صحه می‌گذارد. بعضی از عوامل بیماریزای مقاوم مانند ویروس گامبورو و باکتری سالمونلا شانس زنده‌ماندن بیشتری در دوره‌های تولید بی‌وقفه دارند. در این شرایط پرندگان فشار بیشتری را از سوی میکروبهای غیر اختصاصی نظیر اشرشیاکلی استریتوکوکها، استافیلوکوکها و مخمرها تحمل کرده و چه بسا این موضوع در مواردی منجر به وقوع همه‌گیری شود.
با اجرای یک برنامه امنیت زیستی مناسب، می‌توان از بروز خسارت سنگین جلوگیری کرد. گذشته از آن فشار روانی کارکنان نیز کاهش یافته و زمینه برای اندیشیدن به موضوعات دیگر از جمله توسعه مزارع، انجام تحقیقات، بهبود کیفیت و ایجاد تنوع در محصولات فراهم می‌آید. پیشگیری از بیماری بسیار راحت‌‌تر و ارزانتر از درمان می‌باشد.(13) بعنوان مثاب آمریکا و مکزیک درحالی به اجرای این برنامه‌ها تن دادند که میلیونها دلار خسارت متوجه آنها شده‌بود. همه‌گیری اخیر با سوی فوق حاد آنفولانزای مرغی در جنوب‌شرقی آسیا که به مرگ صدمیلیون پرنده منجر شد براین فکر که بدون توجه کاف
دانلود مقاله معرفی امنیت زیستی بعنوان روشی برای کاهش بیماریهای عفونی
